________________
૨૦૬
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ,શ્લોક-૧૬-૧૭, ૧૮ થયેલા સંક્લેશના પરિણામને કારણે વર્તમાનમાં અનુદિત પાપ-પ્રકૃતિઓ ઉદયને પામે છે અને આપત્તિની પરંપરા સર્જે છે. તેથી સર્વ આપત્તિઓનું સ્થાન લોભ છે.
વળી, લોભને પરવશ જીવોને પોતાના ઇષ્ટ પદાર્થોના નાશમાં શોક થાય છે અને ઇષ્ટ પદાર્થોની અપ્રાપ્તિમાં અરતિ થાય છે. તેથી લોભ શોકાદિનો મહાકંદ છે. વળી, લોભ ક્રોધરૂપી અગ્નિ માટે પવનતુલ્ય છે; કેમ કે પોતાના ઇષ્ટનો વ્યાઘાત થતો હોય ત્યારે લોભને વશ જીવોનો ક્રોધાગ્નિ અત્યંત પ્રગટે છે. વળી, લોભ માયારૂપી વેલડી માટે અમૃતની ક્યારી જેવો છે. જેમ ક્યારીથી પાણીનું સિંચન થવાને કારણે વેલડીઓ વિકસે છે તેમ જીવમાં વર્તતા લોભના પરિણામથી સિચનને પામેલ માયારૂપી વેલડી અત્યંત ખીલે છે. વળી, માનરૂપી મત્ત એવા હાથીને મદિરા પીવડાવવા જેવો લોભ છે; કેમ કે જીવો લોભને વશ ધનાદિ માટે પ્રયત્ન કરે છે અને પુણ્યના સહકારથી ધનાદિને પ્રાપ્ત કરે છે, ત્યારે સામાન્યથી જીવોમાં “હું ધનવાન છું', “હું મોટો છું” એ પ્રકારનો મત હાથીની જેમ માનનો પરિણામ વર્તે છે અને લોભને વશ અધિક-અધિક ધનસંચય કરીને તે માનનો પરિણામ અતિઉન્મત્ત બને છે. તેથી જ તેવા જીવોને માનને વશ અન્ય સર્વ જીવો તુચ્છ અને અસાર બને છે અને પોતે “કાંઈક” છે, તેવી બુદ્ધિથી સર્વત્ર વ્યવહાર થાય છે. આ રીતે સર્વ અનર્થોનું મૂળ લોભનો પરિણામ છે. માટે ભાવશુદ્ધિના અર્થી જીવોએ લોભના ત્યાગમાં ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. ll૧૬-૧ણા અવતરણિકા -
હવે, લોભ સર્વ દોષોનું સ્થાન છે. તે સ્પષ્ટ કરવા અર્થે કહે છે – શ્લોક :
त्रिलोक्यामपि ये दोषास्ते सर्वे लोभसंभवाः ।
गुणास्तथैव ये केऽपि ते सर्वे लोभवर्जनात् ।।१८।। શ્લોકાર્ચ - ત્રણે પણ લોકમાં જે દોષો છે, તે સર્વ લોભથી ઉત્પન્ન થયેલા છે, તે
