________________
૨૦૪
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૧પ અવતરણિકા -
વળી, લોભનો ત્યાગ ભાવશુદ્ધિ માટે પ્રબલ કારણ છે, તે બતાવવા અર્થે કહે છે – શ્લોક -
लोभमुन्मूलयन्मूलादप्रमत्तो मुनिः सदा । क्षायोपशमिके भावे स्थितोऽनुत्सुकतां व्रजेत् ।।१५।।
શ્લોકાર્ચ -
સદાક્ષાયોપથમિક ભાવમાં રહેલાં મૂળમાંથી લોભનું ઉમૂલન કરતા એવા આLમત મુનિ અનુત્સુકતાને પામે છે. I૧પII ભાવાર્થ :
જીવમાં બાહ્ય પદાર્થના સંગનો પરિણામ પડ્યો છે તેથી જ જીવને ઇન્દ્રિયના વિષયોમાં ઉત્સુકતા વર્તે છે. તેથી સૂક્ષ્મ ભાવને કારણે વિષયોને ગ્રહણ કરે છે અને વિષયોને ઇન્દ્રિયથી ગ્રહણ કરવા દ્વારા, દેહથી ગ્રહણ કરવા દ્વારા કે મનથી ગ્રહણ કરવા દ્વારા સદા પોતાના લોભકષાયને વશ વર્તે છે. જે મહાત્માઓ લોભ કષાયનું મૂળ ઉત્સુકતા છે તેમ જાણે છે અને ઉત્સુકતાના શમન અર્થે સર્વ ઉદ્યમથી સુદઢ વ્યાપાર કરીને, આત્માને શાસ્ત્રથી ભાવિત કરે છે તેઓ મૂળમાંથી લોભકષાયનું ઉન્મેલન કરનારા છે અને તેવા અપ્રમત્ત મુનિઓ સદા ક્ષયોપશમ ભાવના ચારિત્રમાં વર્તે છે અને લોભ આપાદક સંજ્વલન કષાયનો જે ઉદય વર્તે છે તે ક્ષયોપશમ ભાવનો હોવાથી સંસારના ભાવો પ્રત્યેના લોભથી નિવર્તન કરીને શુદ્ધ આત્મતત્ત્વના આવિર્ભાવ અર્થે દૃઢ યત્ન કરાવે છે. તેથી જે લોભકષાય ઔદયિક ભાવથી બાહ્ય પદાર્થોમાં પ્રવર્તતો હતો, તે લોભકષાય ક્ષયોપશમ ભાવને પામીને આત્માના વીતરાગભાવના પરિણામ પ્રત્યે અભિલાષવાળો બને છે અને તેવા મુનિઓ સદા ક્ષાયોપથમિક ભાવમાં રહેલા છે અને તેના કારણે તેઓ બાહ્ય સર્વ પદાર્થ પ્રત્યે અનુત્સુકતાવાળા છે. તેથી તેઓની બાહ્ય પદાર્થ વિષયક અનુત્સુકતા ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામીને વીતરાગભાવની નિષ્ઠા તરફ જાય છે. પણ
