Page Text
________________
યોગસાર પ્રકરણ/સંકલના
૫
સામ્યભાવના અર્થીએ રાગાદિ કષાયોને અને હર્ષ-શોકાદિ નોકષાયને જીતવા માટે સદા ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.
જેઓના ચિત્તમાં સામ્યભાવ વર્તે છે તેઓને વાચિક-કાયિક સર્વ ચેષ્ટાઓમાં સામ્યભાવની જ વૃદ્ધિ થાય છે. વળી, ઊંઘતા હોય કે જાગતા હોય, દિવસ હોય કે રાત્રી હોય, સર્વ કર્મોમાં સામ્યભાવના અર્થી મુનિઓ સદા સામ્યભાવને અનૂકુળ જ ઉદ્યમ કરતા હોય છે.
વળી, શાસ્ત્ર અધ્યયનની ક્રિયા, સંયમની સર્વ ક્રિયા સામ્યભાવની વૃદ્ધિનો હેતુ હોવા છતાં મૂઢ જીવો શાસ્ત્ર અધ્યયન કે સંયમની ક્રિયાઓ કરીને પણ બાહ્યભાવમાં જ સદા વર્તે છે. માટે શ્રુત અધ્યયનની કે સંયમની ક્રિયાઓને સૂક્ષ્મબુદ્ધિથી જાણીને તે ક્રિયાઓ સામ્યભાવનું કારણ થાય તે રીતે જ મહાત્માઓએ ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.
વળી, સામ્યભાવમાં ઉદ્યમ કરવાની ઇચ્છા કરવી તે સુલભ છે, પરંતુ ઉદ્યમ ક૨વો દુર્લભ છે. તેથી ગ્રંથકાર કહે છે કે જેમ બાળક ચંચળતાથી બહાર જતો હોય તો ગોળાદિ આપીને તેને બહાર જતો અટકાવાય છે, તેમ સામ્યભાવના અર્થીએ શુભધ્યાનના ફળનું પ્રલોભન બતાવી પોતાના ચંચળ ચિત્તને બાહ્યભાવોમાંથી વા૨ણ ક૨વું જોઈએ. જેથી સામ્યભાવને અનુકૂળ ચિત્ત નિષ્પન્ન
થાય.
વળી, સામ્યભાવ માટે વિશિષ્ટ યુક્તિ બતાવતાં કહે છે જેમ બાળક અજ્ઞાનને કારણે આ શત્રુ છે, મિત્ર છે ઇત્યાદિને જાણતો નથી તેમ જ્ઞાની પણ બાહ્યપદાર્થો પ્રત્યે શત્રુ-મિત્રાદિ બુદ્ધિનાં ત્યાગથી સર્વત્ર વર્તે છે, જેથી ચિત્ત સદા સામ્યભાવમાં વર્તે છે.
-
(૪) ચોથો પ્રસ્તાવ – ‘સત્ત્વોપદેશ’ :- સામ્યભાવથી જ સંસારનો અંત થાય છે અને સામ્યભાવને ઉલ્લસિત કરવા માટે સત્ત્વભાવ આવશ્યક છે. તેથી ચોથા પ્રસ્તાવમાં સત્ત્વનો ઉપદેશ આપે છે. ત્યાં પ્રથમ હીનસત્ત્વવાળા જીવો ધર્મના અધિકારી નથી તેમ બતાવીને હીનસત્ત્વવાળા જીવો જે વ્રતાદિ ગ્રહણ કરે છે તેનું પણ સમ્યપાલન કરતા નથી તેમ બતાવેલ છે. આથી જ હીનસત્ત્વવાળા જીવો સંયમ ગ્રહણ કર્યા પછી પણ પોતાના સંયમભાવને ભૂલીને યથા તથા
| SR No. | 022236 |
| Book Title | Yogsar Prakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravin K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 266 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |