Page Text
________________
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૨૦
૧૨૬
શ્લોકાર્થ --
હે મૂઢ ! સ્વાધીન એવા વિષમ, દોષના મંદિરરૂપ, સ્વનેપોતાને ત્યાગ કરીને અસ્વાધીન એવા પરને સમાન કરવા માટે=અનુકૂળ કરવા માટે, કેમ આગ્રહ રાખે છે ? Il૨૦મા
ભાવાર્થઃ
ગ્રંથકારશ્રી માર્ગાનુસારી પ્રયત્ન ઉલ્લસિત કરવા અર્થે પોતાના આત્માને ઉદ્દેશીને કહે છે. હે મૂઢ ! પોતાનામાં વર્તતા વિષમભાવને અનુકૂળ એવા દોષોનો સમૂહ દૂર કરવો સ્વાધીન છે અર્થાત્ સ્વપ્રયત્નને આધીન છે; કેમ કે કોઈ પણ જીવ પોતાની ભૂમિકા અનુસાર શાસ્ત્રવચનના અવલંબનથી દોષગુણનું યથાર્થ પરિજ્ઞાન કરે અને પોતાનામાં જે કોઈ દોષોનો સમૂહ છે તે સર્વને સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી જોઈને તેને દુર કરવા સમ્યક્ ઉદ્યમ કરે તો તે ઉદ્યમથી સ્વભૂમિકા અનુસાર તે દોષો અવશ્ય દૂર થાય છે. અને તે રીતે ઉદ્યમ કરતાં તે મહાત્મા ઉત્તર-ઉત્તરના સામ્યભાવને પામીને ક્રમસર સામ્યભાવના પ્રકર્ષરૂપ વીતરાગતાને પામે છે. આમ છતાં સ્વાધીન એવા પોતાના વિષમભાવને દૂર કરવાનું છોડીને મોટાભાગના જીવો અસ્વાધીન એવા બાહ્ય સંયોગોને સમાન કરવા માટે અર્થાત્ અનુકૂળ કરવા માટે આગ્રહ રાખે છે. અર્થાત્ વિચારે છે કે જો આ વિષમ સંયોગ દૂર થાય તો હું મારી ઇચ્છા અનુસાર આરાધના કરી શકું. વસ્તુતઃ તે બાહ્ય સંયોગો અનુકૂળ હોય કે પ્રતિકૂળ હોય, જીવને તેની સાથે અતિપ્રયોજન નથી. પણ પોતાને સંપ્રાપ્ત સંયોગોનુસાર ઉચિત યત્ન કરીને પોતાનામાં વર્તતા અસામ્યભાવજન્ય એવા દોષોનું સમ્યક્ સમાલોચન કરીને ઉચિત ઉપાય દ્વારા તેને દૂર કરવા યત્ન કરે તો તે અંતરંગ યત્ન સ્વાધીન છે. માટે ગ્રંથકારશ્રી ઉપદેશ આપે છે કે હે મૂઢ ! અસ્વાધીન એવા પરની ચિંતાને છોડીને સ્વાધીન એવા સમભાવમાં ઉદ્યમ ક૨, જેથી સર્વ કલ્યાણની પ્રાપ્તિ થાય.
અહીં વિશેષ એ છે કે, પૂર્વભૂમિકામાં સમભાવની વૃદ્ધિમાં બાહ્ય આલંબન ઉપષ્ટભકરૂપે ઇષ્ટ છે. છતાં કલ્યાણના અર્થી જીવોએ પ્રધાનરૂપે સામ્યભાવને અનુરૂપ અંતરંગ વીર્ય ઉલ્લસિત થાય તે રીતે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ; કેમ કે સ્વપ્રયત્ન સાધ્ય હોય એટલાં બાહ્ય નિમિત્તો સ્વાધીન છે, પરંતુ અન્ય બાહ્ય
| SR No. | 022236 |
| Book Title | Yogsar Prakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravin K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 266 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |