________________
૧૧૪
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૧૨
અવતરણિકા :
શ્લોક-૮થી ૧૧માં મુનિઓને સામ્યભાવ કઈ રીતે પ્રાપ્ત થાય છે તે બતાવ્યું. હવે તે રાગાદિ ભાવો જીવતા વિવેકને નાશ કરનારા છે તે બતાવવા અર્થે કહે છે
શ્લોક ઃ
एतेषु येन केनापि कृष्णसर्पेण देहिनः ।
दष्टस्य नश्यति क्षिप्रं विवेकवरजीवितम् ।।१२।।
શ્લોકાર્થ ઃ
આમાં=શ્લોક-૮થી ૧૧માં બતાવેલા રાગાદિ ભાવોમાં, જે કોઈપણ કૃષ્ણ સર્પથી ડંસાયેલા એવા દેહીનું=જીવનું, વિવેકરૂપ શ્રેષ્ઠ જીવિત ક્ષિપ નાશ પામે છે. II૧૨૪ા
ભાવાર્થ:
પૂર્વમાં બતાવેલ તેમ કોઈ મહાત્મા સંયમમાં યત્ન કરીને સામ્યભાવને પ્રાપ્ત કરે ત્યારે તે જીવમાં શ્રેષ્ઠ એવું વિવેક નામનું જીવન પ્રગટે છે. જે વિવેકરૂપી જીવનના બળથી તે જીવ સુખની પરંપરાને પ્રાપ્ત કરે છે. આમ છતાં, કોઈક નિમિત્તથી તે જીવ પ્રમાદને વશ બને તો પૂર્વમાં બતાવેલા રાગાદિ ભાવોમાંથી કોઈ પણ રાગાદિ ભાવરૂપ કૃષ્ણ સર્પથી તે મહાત્મા ડંસિત થાય છે. જેથી મહાપ્રયત્નથી પ્રગટ થયેલું વિવેકરૂપ જીવન ક્ષિપ્ર નાશ પામે છે.
આશય એ છે કે આત્મામાં ચિરકાળથી મોહના સંસ્કારો સ્થિર થયેલા છે. હવે, કોઈક રીતે સંસારનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ જાણીને કોઈ મહાત્મા તે સંસારના ઉચ્છેદ માટે જિનવચનાનુસાર ઉદ્યમ કરે છે અને તે ઉદ્યમના બળથી સર્વ બાહ્યપદાર્થો પ્રત્યેનું ભેદજ્ઞાન સ્થિર થાય છે અને જેમ જેમ ભેદજ્ઞાન સ્થિર થાય છે તેમ તેમ વિવેક અતિશય-અતિશયતર થાય છે અને ભેદજ્ઞાનનો વિવેક જ જીવનું શ્રેષ્ઠ જીવન છે અને તેના બળથી જ તે મહાત્મા સર્વ સુંદર અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. આમ છતાં, કોઈક બલવાન બાહ્ય નિમિત્તથી સત્તામાં રહેલાં
