________________
૧૦
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૧-૨ ભાવાર્થ :
જગતના સર્વભાવો પ્રત્યે જેનું ચિત્ત સામ્યભાવવાળું છે અને મોહની આકુળતા વગરના આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રત્યેના રાગથી અને આત્માના સ્વરૂપથી વિપરીત સ્વરૂપ પ્રત્યે દ્વેષથી બદ્ધ છે તેવા મુનિઓનું ચિત્ત સદા આત્માના સામ્યભાવ સાથે પ્રતિબંધવાળું છે અને તે સામ્યભાવ જીવને સહજાનંદ આપે તેવો છે. આવા સામ્યભાવને વિમુખ એવા મૂઢબુદ્ધિવાળા જીવો સાંસારિક અન્ય ભાવો પ્રત્યે રાગ ધરાવે છે અને આત્માના ભાવો પ્રત્યે દ્વેષ અથવા ઉપેક્ષા ધરાવે છે તેથી આત્માના સહજ સામ્યભાવના સુખ માટે ઉદ્યમ કરવાનું છોડીને વૈષયિક સુખમાં યત્ન કરે છે. ઇચ્છાથી આકુળ થયેલા જીવોને આ વૈષયિક સુખ ક્ષણભર સુખ ઉત્પન્ન કરે છે તોપણ મોહની આકુળતા રૂપ દુઃખથી ઉત્પાદ્ય છે અને મોહથી આકુળ થયેલા જીવો તે તે પ્રકારના શ્રમરૂપ દુઃખને અનુભવે છે અને તેનાથી ઇચ્છાની આકુળતાના શમનને કારણે ક્ષણભર કાંઈક સુખ થાય છે. વળી, તે સુખ અનેક પ્રકારની પાપની પ્રવૃત્તિ કરાવનાર છે, અને સંગના પરિણામ રૂપ છે તેથી તે સંગના પરિણામથી બંધાયેલાં કર્મોના ફળરૂપે દુઃખની પ્રાપ્તિ થાય છે તેથી તે વૈષયિક સુખ દુઃખને દેનારું છે. છતાં સહજાનંદના સુખના પરમાર્થને નહિ જાણનારા જીવો સહજ સુખને ઇચ્છતા નથી પણ વૈષાયિક સુખને ઇચ્છે છે.
આ પ્રકારે બતાવીને ગ્રંથકારશ્રીને એ બતાવવું છે કે જીવ માત્ર સુખનો અર્થ છે પણ તેને જે સુખ જોઈએ છે તે સુખ સામ્યભાવના પરિણામરૂપ છે છતાં અજ્ઞાનને વશ જીવો તેવા સુખને છોડીને મોહની આકુળતારૂપ અને ભોગના શ્રમરૂપ દુઃખમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું અને દુઃખની પરંપરાને કરનાર એવા અસાર સુખને ઇચ્છે છે. આવા અવતારણિકા -
વિવેકદૃષ્ટિને પામેલા જીવો સહજાનંદલા અર્થી છે. તેઓ સંસારી જીવોની વયિક પ્રવૃત્તિને કઈ રીતે જોનારા છે તે બતાવે છે –
