________________
લા
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૩૩-૩૪ બદલે માત્ર સંયમની બાહ્ય આચરણામાં પોતે ઘણા ગુણવાન છે તેવી વિપરીત બુદ્ધિ કરે છે તેથી તે જીવો મહામોહને પરવશ થઈને હિત સાધી શકતા નથી. I3રા અવતરણિકા -
શ્લોક-૩૧માં કહ્યું કે ધર્મબુદ્ધિથી જે પાપ થાય છે તે બુધપરુષોએ વિચારવું જોઈએ. તેથી હવે, ધર્મની પ્રવૃત્તિમાં યત્ન કરનારા જીવો પણ ધર્મબુદ્ધિથી કઈ રીતે પાપ કરે છે તે સ્પષ્ટ કરવા અર્થે કહે છે – શ્લોક -
धर्मस्य बहुधाऽध्वानो लोके विभ्रमहेतवः ।
तेषु बाह्यफटाटोपात्तत्त्वविभ्रान्तदृष्टयः ।।३४।। શ્લોકાર્ચ -
લોકમાં ધર્મના ઘણા માર્ગો વિભ્રમના હેતુ છે. તત્ત્વમાં વિભ્રાંત દષ્ટિવાળા જીવો બાહ્ય ફટાટોપથી=બાહ્ય આચરણાના આડંબરથી, તેમાં ધર્મના વિભ્રમના હેતુ એવા માર્ગમાં (વિભ્રમને ધારણ કરે છે). ll૩૪TI. ભાવાર્થ
વ્યવહારનયથી ધર્મની પ્રવૃત્તિ બાહ્ય આચરણારૂપ છે અને નિશ્ચયનયથી ધર્મની પ્રવૃત્તિ અસંગભાવને અનુકૂળ એવી જીવની મધ્યસ્થ પરિણતિરૂપ છે. અને નિશ્ચયનય સાપેક્ષ વ્યવહારનય બાહ્ય આચરણા અંતરંગભાવની પરિણતિને પ્રગટ કરવા દ્વારા મોક્ષનો હેતુ બને છે, તેમ સ્વીકારે છે. આમ છતાં વિવેક વગરના સ્થૂલબુદ્ધિવાળા જીવોને ધર્મની બાહ્ય આચરણા માત્રમાં ધર્મની બુદ્ધિ થાય છે અને અંતરંગ લક્ષ્યને અનુકૂળ યત્ન વગરની તે બાહ્ય આચરણા જીવની અંતરંગ પરિણતિરૂપ ધર્મની નિષ્પત્તિનું કારણ ન હોવા છતાં “આ ધર્મની પ્રવૃત્તિ છે” તેવો વિભ્રમ થાય છે તે બતાવવા અર્થે શ્લોકના પૂર્વાર્ધમાં કહ્યું કે લોકમાં ધર્મના ઘણા માર્ગો વિભ્રમના હેતુ છે. અર્થાત્ તે આચરણા ધર્મનિષ્પત્તિનું કારણ નહિ હોવા છતાં તે ધર્મરૂપ છે તે પ્રકારના વિભ્રમના હેતુ છે. વળી, જે
