________________
GO
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૨૯-૩૦ એ પ્રકારે સદા ઉપયોગ પર=ઉપયોગમાં તત્પર થઈને, રહેવું જોઈએ. અર્થાત્ કોઈપણ ક્રિયાના પ્રારંભ પૂર્વે જ આત્માને ઉપયોગ દ્વારા ભાવિત કરવો જોઈએ કે આ સદનુષ્ઠાન દ્વારા હું જો મારા ચિત્તને લક્ષ્યને અનુરૂપ પ્રવર્તાવીશ તો મારામાં યોગ નિષ્પન્ન થશે અને અનાદિના સંસારના સંસ્કારો ક્ષીણ ક્ષીણતર થશે અને તેનાથી મારી કલ્યાણની પરંપરા થશે અને જો હું અંતરંગ સાવધાનીપૂર્વક યત્ન નહિ કરું તો મારી આ યોગમાર્ગની ક્રિયા પણ અનાદિના સંસ્કાર નીચે પ્રવર્તતા મન દ્વારા નિષ્ફળ જશે; કેમ કે આત્મા હંમેશાં યોગમાર્ગથી વિપરીત એવા ઉત્પથમાં ચાલવાના સંસ્કારવાળો છે અને તે સંસ્કારથી પ્રેરાઈને તે ભાવોને અભિમુખ થશે તો તેનું દ્રવ્યચિત્ત તે ભાવની સાથે જોડાઈને ભાવો કરવાને અભિમુખ ચંચલ સ્વભાવવાળું છે. માટે તેવા ચંચલ ચિત્તને પ્રવર્તાવવાને અભિમુખ મારો અંતરંગ ઉદ્યમ ન થાય અને સેવાતા અનુષ્ઠાનની મર્યાદાને અનુરૂપ અંતરંગ ઉદ્યમ થાય તે પ્રકારના ઉપયોગવાળા થઈને યોગીઓએ સર્વ પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ જેથી કાયિક અને વાચિક ચેષ્ટાને ઉપખંભ કરે તેવું ચિત્ત પ્રવર્તે; જેના બળથી મન-વચન-કાયાના ત્રણે યોગો અંતરંગ એવા આત્મામાં સામ્યભાવના સંસ્કારોને દઢ કરે જેથી મતિજ્ઞાનના ઉપયોગરૂપ મન નિર્મલતાને પામે. Tલા અવતરણિકા -
આત્મકલ્યાણ અર્થે પ્રવૃત્તિ કરનારા યોગીઓને પણ ચિતનું શોધન દુષ્કર છે તેમ બતાવીને દુષ્કર એવા તેમાં જ યત્ન કરવો જોઈએ તે સ્થિર કરવા અર્થે કહે છે – શ્લોક -
सुकरं मलधारित्वं सुकरं दुस्तपं तपः ।
सुकरोऽक्षनिरोधश्च दुष्करं चित्तशोधनम् ।।३०।। શ્લોકાર્ચ -
માલધારીપણું સુકર છે, દુરૂપ એવું તપ સુકર છે. ઈન્દ્રિયોનો નિરોધ સુકર છે, ચિત્તનું શોધન દુષ્કર છે. I3oll
