________________
ક ૦
ધ્યાતા તે અંતરાત્મા, યેય તે પરમાત્મા, પંચ પર મેષ્ઠિ અથવા નવપદજી, અને યેયમાં ધ્યાતાની એકાગ્રતાની બુદ્ધિ તે ધ્યાન છે.
અતરાત્મામાં પરમાત્મભાવને પામવાની જ્યારે પ્રબળ ઝંખના–તીવ્ર તાલાવેલી પેદા થાય છે ત્યારે આવું યાન આવે છે. આવું ધ્યાન ધરવાની શ્રેષ્ઠ તક માત્ર માનવભવમાં જ મળે છે. શક્ય પ્રયત્ન કરી પાત્રતા કેળવી તેને ઝડપી લેવી તેમાં માનવભવની સાચી સાર્થકતા છે
(૩૧) તપષ્ટક :
ધ્યાનનિષ્ઠ મનુષ્યને કર્મને તપાવનાર જ્ઞાનરૂપ તપ હોય છે, તેથી ધ્યાનાષ્ટક પછી તપ અષ્ટક કહ્યું છે.
કર્મોને ભસ્મીભૂત કરનાર લેવાથી તપ એ જ્ઞાન જ છે. અત્યંતર તપ શ્રેષ્ઠ છે અને એ અત્યંતર તપની વૃદ્ધિ કરનારા ઉપવાસ આદિ બાહ્ય તપ પણ અવશ્ય કરણીય છે. જે તપમાં બ્રહ્મચર્ય વધે, ભગવાનની પૂજા થાય, કષાયોને નાશ થાય અને અનુબંધ સહિત શ્રી વીતરાગ પરમાત્માની આજ્ઞા પ્રવર્તે તે તપ શુદ્ધ તપ કહેવાય છે.
તપને અગ્નિ ગમે તેવાં કર્મોને બાળે છે અને આત્માને નિર્મળ બનાવે છે. આત્માને નિર્મળ બનાવવાના લક્ષ્યપૂર્વક બાહા તેમ જ અત્યંતર તપ અવશ્ય આદર જોઈએ, એમ આ અષ્ટક જણાવે છે.
