________________
૨૯ નિયાગ અષ્ટક
यः कर्म हुतवान् दीप्ते, ब्रह्माग्नौ ध्यानधाय्यया । स निश्चितेन यागेन, नियागप्रतिपत्तिमान् ॥१॥
અર્થ : જેણે પ્રદીપ્ત એવા બ્રહ્મરૂપ અગ્નિમાં ધ્યાન રૂપી (ધાચયા એટલે) મંત્ર વડે કર્મને હેમ્યાં (બાળ્યાં) છે, તે આત્મા નિશ્ચિત એટલે નિશ્ચય (ભાવ) વડે નિયાગને પામેલે છે.
ભાવાર્થ: લૌકિક દર્શનેમાં હિંસક યજ્ઞને પણ ધર્મ ક્રિયા રૂપે સ્વીકાર કરાયેલે છે, અને તેમાં પશુ આદિન હેમ કરવાનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે. જીવતત્વને તત્વ રૂપે જાણનાર-માનનાર કઈ પણ આ પશુવધવાળીયજ્ઞક્રિયાને ધર્મ ક્રિયા કહી શકે નહિ. ધર્મનું મૂળ દયા છે, તેના અભાવે (હિંસાથી) ધર્મ થાય જ કેમ? માટે અહીં ભાવયાગનું સ્વરૂપ વર્ણવ્યું છે. તાવથી તે આત્માને લાગેલાં કર્મોની નિજ અહીં જણાવેલી છે, પણ તેને યજ્ઞની ઉપમાથી ઘટાવીને એ ક્રિયાને નિયાગ–નિશ્ચિત-નિર્ધારિત યાગ કહ્યો છે. તેનું સ્વરૂપ જણાવતાં કહે છે કે
જેણે પ્રદીપ્ત એવા જ્ઞાનમય આત્મામાં (જ્ઞાનમાં) જ્ઞા. સા. ૧૬
