________________
તે કાળે તે સ્વરૂપને પ્રગટાવવામાં અનુકૂળ તે તે ક્રિયાઓની તેને અપેક્ષા રહે જ છે.
માટીમાં ઘટ રહેલે છે, માટે તેમાંથી પ્રગટ થાય છે. જેમાં જે ન હોય તે તેમાંથી પ્રગટ થાય જ નહિ. દૂધમાં ઘી છે, તે તેને પ્રગટ કરી શકાય છે. પણ તે સ્વયં પ્રગટ થતું નથી, તે તે કાળે ક્રમશઃ તે તે ક્રિયા કરવી પડે છે. ઘટ પ્રગટ કરવા પ્રથમ માટીને કેળવવાની, અને તે પછી તેને પકાવવાની, એમ તે તે અવસ્થામાં તે તે ક્રિયા કરવાથી જ ઘટ પ્રગટે છે. એમાં એક પણ ક્રિયા વિના ચાલે નહિ, તેમ ક્રમ વિના ક્રિયા કરે તે પણ ઘટ બને નહિ. એ રીતે દૂધમાં ઘી છે. તેને પ્રગટાવવા કમશઃ તેનું દહીં, મંથન, માખણ અને તેને તાપ આપે તે જ ઘી પ્રગટ થાય છે; તેમ આત્મામાં રહેલા તાત્વિક ગુણો કે જે તેનું સ્વરૂપ છે, તેને પ્રગટ કરવા માટે પણ તે તે અવસ્થામાં તે તે પ્રકારની ક્રિયા ક્રમશઃ કરવી જ પડે છે. કિયા વિના કેઈ પણ કાર્યની સિદ્ધિ કદાપિ થતી નથી. જ્ઞાનની જેટલી મહત્તા છે, તેટલી કે અપેક્ષાયે તેથી અધિક મહત્તા ક્રિયાની છે. જ્ઞાન તે વ્યવહારનયથી બીજાનું પણ લઈ શકાય છે, પણ ક્રિયા તો રવયં કરવી પડે છે. રેગી પિતાના રોગને કે ઔષધને ન જાણે-ન સમજે તે તેને વૈદ્ય સમજાવી શકે, પણ ઔષધ ખાવાની ક્રિયા તે સ્વયં કરવી જ પડે, તે વિના સેંકડો વૈદ્યોનું જ્ઞાન પણ કંઈ કરી શકે નહિ, તેમ અહીં ક્રિયા વિના માત્ર જ્ઞાનથી સિદ્ધિ થાય નહિ. શો. સા. ૬
