________________
૦
જ
-
(શ્નો. ર૬) ગુર્નવિવેવનાવિલમાં : ક
[ ૨૦૧] ___ न चाधो गौरवाभावान्ल तिर्यक प्रेरकं विना ।
ન વ ઘર્માદિતdયરચામાવાGenોવોપરિ વગેર્ ll૧૨૬ll व्याख्या-सिद्धात्माऽधस्तान्न गच्छति, कस्मात् ? 'गौरवाभावात्' कर्मजनितगुरुत्वाभावात्, तथा 'प्रेरकं विना' प्रेरककर्माभावान्न तिर्यग् गच्छति, तथा निष्कर्मा लोकोपरि न व्रजेद्' अलोकमध्ये न गच्छेत्, कस्मात् ? धर्मास्तिकायस्याभावात्, लोके हि जीव
—- ગુણતીર્થ
* અન્યત્ર અગમનના તર્કો જ શ્લોકાર્થ: (૧) ગૌરવ=વજન ન હોવાથી નીચે ન જાય, (૨) પ્રેરક વિના તીરછે ન જાય, અને (૩) ધર્માસ્તિકાય ન હોવાથી લોકની ઉપર પણ ન જાય. (૧૫)
| વિવેચનઃ સિદ્ધાત્મા કર્મમુક્ત થયા બાદ લોકપર્વત ઊર્ધ્વગમન સિવાય બીજે ક્યાંય ન જાય - એ માટેના તર્કો આ પ્રમાણે સમજવા –
(૧) અધોગમનનિષેધ :
કર્મજનિત ભારેપણું ન હોવાથી આત્મા નીચે ન જાય. એક એવો સર્વસામાન્ય નિયમ છે કે વજનવાળો પદાર્થ સ્વતઃ નીચે જાય છે; અને વજનરહિત પદાર્થ સ્વતઃ ઊર્ધ્વગતિ કરે છે. દરેક પુદ્ગલ દ્રવ્યોમાં વજન હોય જ... તેથી શરીર કે કર્મ પણ વજનવાળા હોવાના જ. એટલે જ, જ્યારે આત્મા શરીરથી મુક્ત થાય છે અને કર્મોથી મુક્ત થાય છે, ત્યારે તે વજનથી પણ મુક્ત થાય છે. એટલે તે શુદ્ધ આત્મદ્રવ્ય વજન વિનાનું બનવાથી તેની ઊર્ધ્વગતિ થાય.
(૨) તિર્યગુગમનનિષેધ :
પ્રેરકરૂપ ક્રિયા ન હોવાથી, તે આત્મા તીરછું ગમન ન કરે. ગાડીને (કારને) સીધી દોડાવવા પણ એંજિનની પ્રેરણા જોઈએ. તીરછું એટલે ઊંચાનીચા સિવાયનું... એ તીરછું જવા કોઈક તો પ્રેરક દળ જોઈએ જ. પણ મુક્તાત્માને કર્મ-યોગાદિરૂપ કોઈ જ પ્રેરકબળ ન હોવાથી, તેનું તિયંગમન ન થાય, ઊર્ધ્વગમન જ થાય.
(૩) ઊર્ધ્વગમનમર્યાદા:
કર્મરહિત આત્મા લોકની ઉપર અલોકમાં ન જાય, કારણ કે ત્યાં ધર્માસ્તિકાય નથી. લોકમાં જીવ અને પુદ્ગલના ગમનનું કારણ ધર્માસ્તિકાય છે. જેમ માછલા વગેરે માટે પાણી... હવે એ ધર્માસ્તિકાય અલોકમાં ન હોવાથી, સિદ્ધાત્મા ૧૪ રાજલોકની ઉપર ન જાય.
