________________
ક
[૭૦]
જ શ્રીગુસ્થાનમારોદ જી (શ્નો. ૧૦)
- + + दण्डत्वं च कपाटत्वं, मन्थानत्वं च पूरणम् ।
कुरुते सर्वलोकस्य चतुभिः समयैरसी ॥१०॥ व्याख्या-प्रथमं समुद्घातस्वरूपमुच्यते - यथास्वभावस्थितानामात्मप्रदेशानां वेदनादिभिः सप्तभिः कारणैः समन्तादुद्घातनं स्वभावादन्यभावेन परिणमनं समुद्घातः, स च सप्तधा- वेदनासमुद्घातः, कषायसमुद्घातः, मरणसमुद्घातः, वैक्रियसमुद्घातः, तैजससमुद्घातः, आहारकसमुद्घातः, केवलिसमुद्घातश्च, यदाह -
"वैयण कसायमरणे, वेउव्विअ तेअ आहार केवलिओ नरसुरतिरिनरएसु, सग पण तिय चउ समुग्घाया ॥१॥ છે —- ગુણતીર્થ
– - કેવળીસમુઘાતનું સ્વરૂપ * શ્લોકાઈ તે કેવળજ્ઞાની પહેલા સમયે દંડ, બીજા સમયમાં કપાટ, ત્રીજા સમયમાં મંથાન અને ચોથા સમયે આખા લોકને પૂરે છે. આ પ્રમાણે (સમુઘાત કરતો જીવ) ચાર સમયમાં લોકવ્યાપી બને છે. (૯૦)
વિવેચનઃ કેવળી સમુદ્યતનું સ્વરૂપ જાણવા પહેલા સમુદ્યાત' કોને કહેવાય ? એ જાણી લઈએ –
સમુદ્યાત સ્વાભાવિક રીતે શરીરમાં અવસ્થિત રહેલા આત્મપ્રદેશોને વેદના વગેરે સાત કારણોથી સમન્ના =બધી બાજુથી ૩ષાતન=પોતાના સ્વભાવથી અન્યસ્વભાવે પરિણમાવવું. એટલે કે આત્મપ્રદેશો જે અવસ્થામાં હતા, તે અવસ્થા બદલીને અમુક કાળ બીજી અવસ્થામાં લાવવા... તે “સમુદ્યાત” કહેવાય. તે સમુદ્યત સાત પ્રકારે છે – સંખ્યા નામ
સંખ્યા નામ વેદના સમુદ્યાત
તૈજસ સમુઘાત કષાય સમુઘાત
આહારક સમુદ્દઘાત મરણ સમુઘાત
કેવળી સમુદ્યાત વૈક્રિય સમુદૂધાત સિદ્ધાંતમાં પણ જણાવ્યું છે કે – પ્રથમશ્લોકાર્થ: (૧) વેદના, (૨) કષાય, (૩) મરણ, (૪) વૈક્રિય, (૫) તૈજસ,
छायासन्मित्रम् (9) વેનીલાયમતૈિનાદારવૃત્તિ: |
नरसुरतिर्यग्नरकेषु, सप्त पञ्च त्रयश्चत्वारः समुद्घाताः ॥१॥
