________________
-
૭
-
[૨૪]
શ્રીસ્થાનમારોહ: (શ્નો. ૭૮-૭૨) -
-- अथ सवितर्कत्वमाह -
निजशुद्धात्मनिष्ठं हि, भावभुतावलम्बनात् ।
चिन्तनं क्रियते यत्र, सवितर्क तदुच्यते ||७४॥ व्याख्या-यत्र 'निजशुद्धात्मनिष्ठ' स्वकीयातिविशुद्धपरमात्मलीनं 'हि' स्फुटं चिन्तनं सूक्ष्मविचारणात्मकं क्रियते, तत्सवितर्कैकगुणोपेतं द्वितीयं शुक्लध्यानम्, कस्मात् ? 'भावश्रुतावलम्बनात्' सूक्ष्मान्तर्जल्परूपभावगतश्रुतावलम्बनमात्रचिन्तनादिति ॥७८॥ अथ द्वितीयशुक्लजनितसमरसीभावमाह -
इत्येकत्वमविचारं, सवितर्कमुदाहृतम् । तस्मिन् समरसीभावं, धत्ते स्वात्मानुभूतितः ॥७९|| – ગુણતીર્થ
– હવે બીજા શુક્લધ્યાનના સવિતર્કપણાનું સ્વરૂપ બતાવે છે –
(૩) વિતર્કનું સ્વરૂપ જ શ્લોકાઈ જે ધ્યાનમાં ભાવશ્રુતના આલંબને પોતાના શુદ્ધ આત્મવિષયક ચિંતન કરાય, તે ધ્યાન “સવિતર્ક કહેવાય છે. (૭૮)
વિવેચનઃ જે ધ્યાનમાં પોતાના શુદ્ધ આત્મવિષયક, અર્થાત્ પોતાના અત્યંત વિશુદ્ધ એવાં પરમાત્મતત્ત્વ વિશે લીન બનેલું સૂક્ષ્મવિચારણાત્મક, ચિંતન થતું હોય, તે ધ્યાન સવિતર્ક રૂપ એક ગુણથી યુક્ત બીજું શુક્લધ્યાન કહેવાય. એટલે કે સવિતર્ક શુક્લધ્યાન કહેવાય.
આ શુક્લધ્યાન ભાવશ્રુતના આલંબને થાય છે... એટલે કે શુદ્ધાત્મવિષયક સૂક્ષ્મવિચારણા દ્વારા અંતર્જલ્પાકારરૂપ (=અંતરંગ ધ્વનિરૂપ) ભાવધારારૂપે રહેલું જે શ્રુતજ્ઞાન છે, તે શ્રુતજ્ઞાનના આલંબને થનારા ચિંતન વડે આ શુક્લધ્યાન થાય છે. અહીં પણ શ્રુતજ્ઞાન તરીકે પૂર્વનું જ્ઞાન લેવું, કારણ કે પૂર્વધરને જ આ શુક્લધ્યાન થાય છે.
આ પ્રમાણે “અપૃથક્વ-અવિચાર-સવિતર્ક નામના બીજા શુક્લધ્યાનનું સવિશેષણ સુંદર સ્વરૂપ બતાવીને, હવે એ શુક્લધ્યાન દ્વારા થનારા ફળસ્વરૂપે “સમરસભાવને જણાવવા ગ્રંથકારમહર્ષિ કહે છે –
ના દ્વિતીય શુક્લધ્યાન દ્વારા સમરસધારા - શ્લોકાર્ધ : આ પ્રમાણે “એકત્વ-અવિચાર-સવિતર્ક નામનું બીજું શુક્લધ્યાન કહ્યું. આ ધ્યાનમાં જીવ પોતાના આત્માની અનુભૂતિ દ્વારા સમરસભાવને ધારણ કરે છે. (૭૯)
