________________
–
(श्लो. ४६) गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः *
[ ૨૨૩] -સ
૦व्याख्या-'शमनावली' शमश्रेणी 'जीवस्य' प्राणिनः 'आसंसारं' अनादिसान्तं संसारं यावत् 'चतुरं' वारचतुष्टयमेव स्यात्, सा चोपशमश्रेणिजीवस्य ‘एकभवे' एकभवमध्ये ' રિક્વાયત્તે, તથા વાયમ, યાદ -
"उवसमसेणिचउक्कं, जायइ जीवस्स आभवं नूणं । सा पुण दो एगभवे, खवगस्सेणी पुणो एगा ॥१॥"
– ગુણતીર્થ વિવેચન : એક જીવને આખા અનાદિ-સાંત ભવચક્રમાં શમનાવલી=ઉપશમશ્રેણિ માત્ર “ચાર વાર” જ થાય, એનાથી વધુવાર નહીં... (અહીં ભવચક્રને “અનાદિ-સાંત એટલા માટે કહ્યું કે, અનાદિસંસારી જીવ પણ જ્યારે પ્રથમવાર ઉપશમશ્રેણિ ચડે ત્યારથી એનો સંસાર વધુમાં વધુ દેશોન અર્ધ પુદ્ગલપરાવર્ત જ હોય, એનાથી વધુ નહીં.. તેથી તેનું ભવચક્ર અનાદિ-સાત જ હોય.)
હવે એ ઉપશમશ્રેણિ એક ભવની અંદર જ જો થાય, તો વધુમાં વધુ બે વાર થાય... આ વિશે કહ્યું છે કે –
ઉપશમશ્રેણિવિચાર : આખા ભવચક્રમાં જીવને ચાર વાર જ ઉપશમશ્રેણિ થાય... અને એ ઉપશમશ્રેણિ એક ભવમાં તો માત્ર બે જ વાર થાય. ક્ષપકશ્રેણિવિચારઃ ક્ષપકશ્રેણિ તો જીવને એક જ વાર થાય. (પછી તો મોહનું અસ્તિત્વ જ ન રહેવાથી, ક્ષય કરવાનો અવસર જ ન આવે...)”
હવે ઉપશમશ્રેણિ ચડનારો જીવ કયા કર્મોને કયા ક્રમે ઉપશમાવે ? એ બતાવવા વૃત્તિકારશ્રી કર્મ-ઉપશમનનો ક્રમ જણાવે છે –
- ઉપશમશ્રેણિની સ્થાપના - શ્લોકાર્થ: સૌ પ્રથમ (૧) અનંતાનુબંધી ચાર કષાયને ઉપશમાવે, ત્યારબાદ (૨) દર્શનત્રિકને, ત્યારબાદ (૩) નપુંસકવેદને, પછી (૪) સ્ત્રીવેદને, પછી (૫) હાસ્યાદિષટ્રકને, અને પછી (૬) પુરુષવેદને... એમ યાવત્ (ક્રોધાદિરૂપે) સરખા એવા બે બે (=અપ્રત્યાખ્યાનપ્રત્યાખ્યાન) કષાયોને સ્વસદશ એકેક સંજવલન કષાયના આંતરે ઉપશમાવે છે.
–. છાયાસન્મિત્રમ્ (49) ૩૫મિMિવતુષં ગાયતે નીવસ્થામવું નૂનમ્ |
सा पुनढे एकभवे, क्षपकश्रेणिः पुनरेका ॥१॥
