________________
-
-
--
(श्लो. ३६) * गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः *
[૬૩] "दाहोवसमं तण्हाइछेअणं मलपवाहणं चेव । तिहिँ अत्थेहिँ निउत्तं, तम्हा तं दव्वओ तित्थं ॥१॥ कोहम्मि उ निग्गहिए, दाहस्सोवसमणं हवइ तित्थं । लोहंमि उ निग्गहिए, तण्हाए छेअणं जाण ॥२॥ अट्ठविहं कम्मरयं, बहुएहिँ भवेहिँ संचिअं जम्हा ।
तवसंजमेण धोअइ, तम्हा तं भावओ तित्थं ॥३॥ अन्यच्च -
-- ગુણતીર્થ - પ્રથમ શ્લોકાર્થ: (૧) દાહનો=તાપનો ઉપશમ, (૨) તૃષ્ણા વગેરેનો છેદ, અને (૩) શારીરિક માનું દૂરકરણ – આ ત્રણ અર્થથી યુક્ત (અર્થાત્ ઉપશમન વગેરે ત્રણ કામ જે કરે, તેવા નદી-સમુદ્ર વગેરેને) ‘દ્રવ્યતીર્થ” કહેવાય. (“તારે તે તીર્થ” એ તીર્થશબ્દની વ્યુત્પત્તિ છે. નદી-સમુદ્ર વગેરે શરીર પર જ ઉપકાર કરે છે, આત્મા પર નહીં. માટે એ દ્રવ્યતીર્થ કહેવાય.) [આવ. નિ. ૧૦૬૬]
દ્વિતીયશ્લોકાર્થ : (૧) ક્રોધ એ જીવોના મન અને શરીરને તાપ પહોંચાડનારો હોવાથી દાહરૂપ છે. એટલે એ ક્રોધનો નિગ્રહ થયે દાહના ઉપશમરૂપ તીર્થ થાય. (૨) લોભ એ વૈભવાદિ વિશેની પિપાસાને ઉત્પન્ન કરતો હોવાથી તૃષ્ણારૂપ છે. એટલે એ લોભનો નિગ્રહ થયે તૃષ્ણાના છેદનરૂપ તીર્થ જાણ... [આવ. નિ. ૧૦૬૭]
તૃતીયશ્લોકાર્થ : (૩) આઠ પ્રકારનો કર્મરૂપી મેલ અનેક ભવોથી ભેગો થયો છે (અપ્રમાદમય સંયમજીવન, તપ અને સંયમના માધ્યમે એ કર્મમેલને ધોવે છે, તે કારણથી તેને ભાવતીર્થ કહેવાય છે. [આવ. નિ. ૧૦૬૮]
ધ્યાન-યોગી મહાત્માનું ભાવતીર્થમાં અવગાહન હોય, એ જણાવવા બીજા શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે –
.. छायासन्मित्रम् (41) રાદો પામ: તૃMછે મતપ્રવાહ વૈવ |
त्रिभिरथैनियुक्तं तस्मात्तद्र्व्यतस्तीर्थम् ॥१॥ (42) क्रोधे तु निगृहीते दाहस्योपशमनं भवति तीर्थम् ।
लोभे तु निगृहीते तृष्णायाश्छेदनं जानीहि ॥२॥ (43) Aઈવધ રન: વદુરઉપ પર્વ: સંવિત થાત્
तपःसंयमेन क्षालयति, तस्मात्तद्भावतस्तीर्थम् ॥३॥
