Gunsthan Kramaroh

SR No.: 022194
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhavyasundarvijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Publication Year: 2015
Total Pages: 240
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 110

(श्लो. ३५) * गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः ।
[ ૧] ~*~-- – ગુણતીર્થ
– શ્લોકાર્થ: (૧) આત્મા અને શરીર એ બેના સંબંધવાળું હૃદયમાં જે ધ્યાન થાય, તે “પિંડસ્થ ધ્યાન, (૨) પોતાના અંતસ્તલમાં “અહમ્' વગેરે વચનોના=પદોના રટનરૂપ, ફેલાવારૂપ, વ્યાપી જવારૂપ જે ધ્યાન તે “પદસ્થ” ધ્યાન, (૩) અમુક આકારે કલ્પેલું આત્મસ્વરૂપ વિચારવું, તે “રૂપસ્થ” ધ્યાન, અને (૪) કલ્પના વિના જ આત્મસ્વરૂપ વિચારવું, તે “રૂપાતીત' ધ્યાન... આમ ચાર પ્રકારનું ધર્મધ્યાન થાય...
વિવેચન :
(૧) પિંડસ્થ ધ્યાન: પિંડ એટલે શરીર તેમાં રહેલ આત્મા... તેનું ધ્યાન; અર્થાત્ સશરીરી આત્મારૂપ ધ્યેયનું ધ્યાન... તાત્પર્ય એ કે પરમાત્માના જીવસહિતના સાક્ષાત્ શરીરના આલંબને જે ધ્યાન થાય તે પિંડસ્થધ્યાન...
(૨) પદસ્થધ્યાન: (૧) અરિહંત, (૨) મોક્ષ, (૩) વીતરાગ, (૪) સિદ્ધ, (૫) સમાધિ... વગેરે પવિત્ર પદોનું આલંબન કરીને થનારું ધ્યાન તે પદસ્થધ્યાને... અહીં અક્ષર-પદ-વાક્ય-શબ્દ-મંત્ર-વિદ્યા એ બધાનું ચિંતન કરનાર વ્યક્તિ જો રાગાદિથી રહિત બને, તો જ એ ધ્યાન મનાયું છે.
(૩) રૂપDધ્યાનઃ સમવસરણના સુંદર સામ્રાજ્યથી સુશોભિત, સર્વ અતિશયોથી સંપન્ન, કેવલજ્ઞાનથી દેદીપ્યમાન એવા અરિહંત પરમાત્મા વગેરેના રૂપનું આલંબન લઈને થનારું ધ્યાન તે રૂપDધ્યાને.
(૪) રૂપાતીત ધ્યાનઃ શરીરહિત હોવાથી વર્ણ-રૂપ-આકૃતિ વિનાના, જ્ઞાનામય અને આનંદમય એવા નિર્લેપસ્વરૂપી સિદ્ધભગવંતનું ધ્યાન કરવું તે રૂંપાતીતધ્યાન... આમાં ક્યાંય શરીર કે તેના રૂપાદિનું આલંબન હોય નહીં.
અથવા પ્રસ્તુત શ્લોકના તાત્પર્યને વણી લઈને બીજી રીતે પણ આ ચાર ધ્યાનનું સ્વરૂપ આ રીતે વિચારાય –
–––––– –––––– –– ० यत्पदानि पवित्राणि, समालम्ब्य विधीयते ।
તત્પર્શ સમાધ્યિાત ધ્યાને સિદ્ધાન્તાર: II [યોગશાસ્ત્ર ૮/૧] * वीतरागो भवेद् योगी, यत्किञ्चिदपि चिन्तयेत् ।
તવેવ ધ્યાનમનાત, મતોડગે પ્રસ્થવિતર: NI [યોગશાસ્ત્ર ૮/૭૯] . सर्वातिशययुक्तस्य केवलज्ञानभास्वतः ।
તો રૂપમાન, ધ્યાને રૂપસ્થમુખ્યતે II [યોગશાસ્ત્ર ૯/૭] ★ अमूर्तस्य चिदानन्दरूपस्य परमात्मनः । નિરની સિદ્ધચ, ધ્યાન યાત્ પવનતમ્ [યોગશાસ્ત્ર ૧૦/૧]