________________
[૪૨] પિતાના શત્રુ મિત્ર-સ્વપર ઓળખવાને ઉપદેશ. न वेत्सि शत्रून् सुहृदश्च नैव, हिताहिते स्वं न परं च जताः । दुःखं द्विषन् वांछसि शर्म चैत निदानमूढः कथमाप्स्यसीष्टम् ।। - “હે આત્મન ! તું તારા શત્રુ અને મિત્રને ઓળખતે નથી, તારું હિત કરનાર અને અહિત કરનાર શું છે તે જાણતે નથી અને તારૂં પિતાનું અને પારકું શું છે તે જાણતો નથી; (વળી) તું દુઃખપર દ્વેષ કરે છે અને સુખ મેળવવાને ઈચ્છે છે, પણ તેનાં કારણે નહિ જાણતા હોવાથી તું તે ઈચ્છિત વસ્તુ કેવી રીતે મેળવીશ? ઉપેન્દ્રવજવૃત્ત
ભાવાર્થ-એક સાધારણ નિયમ છે કે શત્રુ પર જય મેળવવા માટે તેને બરાબર ઓળખવો જોઈએ અને તેના બળને ખ્યાલ કરે જોઈએ. ટ્રાન્સવાલના રહેવાશી બેર લકના બળને એ ખ્યાલ કરવાથી અંગ્રેજ સરકારને શરૂઆતમાં બહુ મુશ્કેલી નડી હતી. તું તો તારા શત્રુઓ કોણ છે તે પણ જાણતા નથી તે પછી તેઓ કેવા છે એ જાણવાને તે તને અવકાશ પણ કયાંથી હોય ? રાગ, દ્વેષ અથવા તજજન્ય કષાય, વેદય, મેહ અથવા મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય અને ગ તારા શત્રુઓ છે અને ઉપશમ, વિવેક, સંવર વિગેરે તારા મિત્રો છે. આ સર્વને બરાબર ઓળખ અને તે પ્રત્યેકનું તારી વિરૂદ્ધમાં અને તારી મદદમાં કેટલું બળ છે, તેને ખ્યાલ કર. આવી રીતે શત્રુ મિત્રને
१ जंता इति वा पाठः संबोधने.
