________________
ઉપદેશમાળા
उच्चारपासवणखेले, जल्लसिंगाणए य पाणविही । सुविवेइए पएसे, निसिरंतो होइ तस्समिओ || ३०० |l कोहो माणो माया, लोहो हासो रई य अरई य । सोगो भयं दुगंछा, पच्चक्खकली इमे सव्वे || ३०१ ॥ कोहो कलहो खारो, अवरूष्परमच्छरो अणुसओ य । चण्डत्तणमणुवसमो, तामसभावो य संतावो || ३०२।।
૯૦
(૩૦૦) સ્થંડિલ (મળ), પ્રશ્રવણ (પેશાબ) ‘ખેલ’ શ્લેષ્મ, ‘જલ્લ’=શરીરના મેલ, ‘સિંઘાણય’ = નાસિકાના મેલને અને (ચ = વધેલા યા અશુદ્ધ આહાર-પાણી વસ્ત્રાદિ ઉપકરણોને, તથા) એમાં ચઢી ગયેલા ‘પાણવિહી’–ત્રસ કીડી કુંથુઆ વગેરે જીવોને ‘સુવિવેચિતે’ = સારી રીતે પરખેલી (ત્રસ-સ્થાવર જીવરહિત) ભૂમિ પર ‘નિસિયંતો' = ચક્ષુથી જોઈને અને પ્રમાર્જીને જયણાથી પરઠવે (છોડે), તે મુનિ પરિષ્ઠાપનિકા - સમિતિવાળો સમજવો. (‘સમિતિ’દ્વાર થયું.)
(૩૦૧) હવે ‘કષાય' દ્વારમાં પેટા દ્વારો) ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, હાસ્ય, (હાંસી) રતિ-અતિ શોક, ભય જુગુપ્સા (દુર્ગંછા) એ સર્વ (કલહના કારણ હોઈ) પ્રત્યક્ષ કલિ જાણવા. (ઉપલક્ષણથી એ સર્વ અનર્થોના હેતુ છે.)
(તત્વ-ભેદ-પર્યાયથી વ્યાખ્યા થાય, એ ન્યાયે હવે ક્રોધ આદિના પર્યાય કહે છે.)
(૩૦૨) (ક્રોધદ્વાર,-) ક્રોધ એ કલહ (કજીયો), ખાર (ઇર્ષ્યા), પરસ્પર મત્સર (અસૂયા અસહિષ્ણુતા), પશ્ચાત્તાપ (ખેદ), ઉગ્રરોષ, અશાન્તિ (હૈયાનો ઉકળાટ), તામસભાવ
