________________
૬૮
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૩૧, ૩૨ ઉદ્ધરણમાં રહેલા “સ્થ'નો અર્થ કરે છે –
“માતાપિતા, કલાચાર્ય તથા એમના જ્ઞાતિઓ અને વૃદ્ધ એવા ધર્મોપદેશકો સંતોને ગુરુવર્ગ સંમત છે. ર9 (યોગબિંદુ-શ્લોક-૧૧૦)
ઉદ્ધરણના શ્લોકમાં કહેલા ગુરુવર્ગનું, શું કરવું જોઈએ ? તે સ્પષ્ટ કરે છે –
“અભ્યત્થાન આદિ યોગ, તેમની પાસે નમ્રતાથી બેસવું, અસ્થાનમાં તેમનું નામ ન બોલવું, ક્યારેય તેમના અવર્ણવાદનું શ્રવણ ન કરવું એ ગુરુવર્ગની પૂજા છે, એમ અવય છે. ર૭” (યોગબિંદુ-શ્લોક-૧૧૨) i૩૧૫ ભાવાર્થ :
સગૃહસ્થ માતા-પિતાની પૂજા કરે એ સગૃહસ્થનો ધર્મ છે એ કથનથી ઉપલક્ષણ દ્વારા ગુરુવર્ગનું ગ્રહણ છે, તેથી સાક્ષીપાઠમાં પૂજનીય એવા ગુરુવર્ગનું સ્વરૂપ બતાવેલ છે. તેમાં માતા-પિતાએ પોતાના હિતની ચિંતા કરીને પોતાને મોટો કર્યો, તેથી પૂજનીય છે. કલાચાર્યોએ કળા શીખવાડીને સંસ્કારવાળો બનાવ્યો, તેથી પૂજનીય છે અને વૃદ્ધ ધર્મ-ઉપદેશકો સન્માર્ગનો બોધ કરાવીને મહાન ઉપકાર કરનાર છે, તેથી પૂજનીય છે. અને પોતાના ઉપકારી સાથે સંબંધવાળા જે જ્ઞાતિજનો છે તે પણ ઉપકારી સાથે સંબંધવાળા હોવાથી પૂજનીય છે. ll૩ના અવતરણિકા :
अथ मातापितृविषयमेवान्यं विनयविशेषमाह - અવતરણિતાર્થ :હવે માતાપિતા વિષય જ અન્ય વિનયવિશેષને કહે છે –
સૂત્ર :
आमुष्मिकयोगकारणम्, तदनुज्ञया प्रवृत्तिः, प्रधानाभिनवोपनयनम्, तद्भोगे મોડચત્ર તવનુચિતાત્ જરૂર સૂત્રાર્થ :
પરલોકનાં કૃત્યોનું માતાપિતા પાસેથી કરાવણ, તેમની અનુજ્ઞાથી પ્રવૃત્તિ=સર્વ પ્રવૃત્તિ, પ્રધાન એવી વસ્તુઓનું માતાપિતાને અર્પણ, તેમના અનુચિતને છોડીને તેમને અપધ્ય આદિ હોય તેવી વસ્તુને છોડીને, તેમના ભોગમાં ભોગ તેઓ જે વસ્તુનું ભોજન કરે તેવી વસ્તુનું ભોજન કરવું, એ ગૃહસ્થનો ધર્મ છે. II3રા
