Page Text
________________
ધર્મબિંદ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | શ્લોક-૧
અવયવના પ્રતિપાદનમાં તત્પરપણાને કારણે પ્રાપ્ત કર્યું છે યથાર્થ નામ જેણે એવા “ધર્મબિંદુ' નામના પ્રકરણને, હું કહીશ. કોનામાંથી ઉદ્ધત કરીને કોની જેમ આ ધર્મબિંદુ કહેશે ? એથી કહે છે –
ઉદધિથી ક્ષીરસમુદ્ર વગેરે જલરાશિથી, પાણીના બિંદુની જેમ ઉદ્ધત કરીને ધર્મબિંદુને કહીશ એમ અવય છે. અને અહીં=પ્રસ્તુત શ્લોકમાં, ઉદધિથી તોયબિંદુની જેમ' એ પ્રમાણે કહેવાથી બિંદુની ઉપમેયતા આ પ્રકરણની સૂત્રસંક્ષેપની અપેક્ષાએ કહેવાય છે. અન્યથા સૂત્રસંક્ષેપની અપેક્ષાએ ન વિચારીએ તો, અર્થની અપેક્ષાથી કપૂરના જલબિંદુની જેમ કુંભાદિના જલમાં વ્યાપનના વ્યાયથી સમસ્ત ધર્મશાસ્ત્રની વ્યાપકતા આવી છે=આ ગ્રંથની છે.
અહીં=શ્લોકમાં, પરમાત્માને પ્રણામ કરીને એ કથન દ્વારા વિધ્વના અપાયનો હેતુ શાસ્ત્રના મૂલ એવું મંગલ કહેવાયું; કેમ કે પરમાત્માના પ્રણામનું સકલ અકુશલ સમૂહના સમૂલઉમૂલકપણું હોવાને કારણે ભાવમંગલપણું છે. ધર્મબિંદુ કહીશ એના દ્વારા વળી અભિધેય કહેવાયું; કેમ કે અહીં પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં, “ધર્મના લેશનું કથન કરાવાશે અને સામર્થ્યથી અભિધાન અભિધેય લક્ષણ સંબંધ જાણવો. જે કારણથી ધર્મબિંદુ અહીં=પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં, અભિધેય છે. વચનરૂપને પામેલું આ પ્રકરણ અભિધાન છે. અને પ્રકરણ કરનારનું અનંતર પ્રયોજત જીવોનો અનુગ્રહ છે તથા શ્રોતાનું અનંતર પ્રયોજન પ્રકરણના અર્થનો બોધ છે. વળી બોનું પણ=પ્રકરણ કરનારનું અને શ્રોતાનું એ બન્નેનું પણ, પરંપર પ્રયોજન મુક્તિ છે; કેમ કે કુશલ અનુષ્ઠાનનું નિવણ એક ફલપણું છે.
તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. [૧] ભાવાર્થ -
ગ્રંથકારશ્રી શ્લોકમાં “પરમાત્માને પ્રણામ કરીને” એટલા વચનથી મંગલાચરણ કરે છે અને પરમાત્મા શબ્દમાં રહેલ આત્મ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ બતાવતાં કહે છે –
‘મ' ધાતુમાંથી આત્મા શબ્દ બનેલો છે. ‘મ' ધાતુ ગતિઅર્થક છે, અને ગતિઅર્થક ધાતુ પ્રાપ્તિ અર્થમાં પણ વપરાય છે, તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે સતત જ અપર અપર પર્યાયને જે પામે છે તે આત્મા છે. આત્માની બે પ્રકારની અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે : (૧) મુક્ત અવસ્થા અને (૨) સંસાર અવસ્થા. સંસાર અવસ્થામાં આત્માની બે પ્રકારની અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે : (૧) પરમ આત્મા (૨) અપરમ આત્મા. (૧) પરમ આત્મા :
પરમ આત્મા કોણ છે ? તે બતાવતાં કહે છે – (૧) જેઓએ સંપૂર્ણ ભાવમલનો નાશ કર્યો છે તેના કારણે વિશુદ્ધજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું છે અને તે જ્ઞાનના બળથી જેમને લોક અને અલોકરૂપ સંપૂર્ણ જગત કેવળજ્ઞાનમાં યથાર્થ જણાય છે એવા પૂર્ણજ્ઞાનવાળા છે.
| SR No. | 022099 |
| Book Title | Dharmbindu Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravin K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 270 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |