________________
૧૮૧
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૩૨, ૩૩
“તેઓ જ અહીં=સંસારમાં, ચક્ષુવાળા છે જે જીવો શ્રુતજ્ઞાનરૂપ ચક્ષથી સદા જ હેય અને ઈતર એવા ભાવોને જોનારા છે. ll૮૮i" () in૩૨/૯૦ | ભાવાર્થ :
ઉપદેશકે યોગ્ય શ્રોતાને ગંભીર દેશના આપવા અર્થે પ્રથમ કહેવું જોઈએ કે સંસારમાં અતીન્દ્રિય પદાર્થોનો બોધ ચર્મચક્ષુથી થતો નથી પરંતુ સર્વજ્ઞ પ્રરૂપેલા શ્રુતધર્મથી થાય છે, માટે વાચનાદિરૂપ પાંચ પ્રકારનો શ્રતધર્મ છે તેમાં શક્તિના પ્રકર્ષથી ઉદ્યમ કરવો જોઈએ; જેથી પોતાના જીવનમાં જે અનર્થકારી હોય તેનો ત્યાગ અને જે હિતકારી હોય તેના સેવનનો ઉચિત બોધ થાય. માટે કલ્યાણના અર્થી જીવોએ સર્વ પ્રકારે શ્રતમાં ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. ll૩૨/૯૦ના અવતરણિકા -
अयं च श्रुतधर्मः प्रतिदर्शनमन्यथाऽन्यथा प्रवृत्त इति नासावद्यापि तत्सम्यग्भावं विवेचयितुमलमित्याहઅવતરણિકાર્ય :
અને આ શ્રતધર્મ દરેક દર્શનમાં જુદા જુદા પ્રકારે પ્રવૃત્ત છે. એથી આ શ્રોતા, હજી પણ તેના સમ્ભાવને શ્રુતધર્મના સમ્યગ્દાવને, નિર્ણય કરવા માટે સમર્થ નથી. એથી કહે છે – ભાવાર્થ -
તત્ત્વનો અર્થી શ્રોતા ઉપદેશકના વચનથી કૃતધર્મમાં ઉદ્યમ કરવો જોઈએ તેવું જાણે ત્યાં મધ્યસ્થ એવા શ્રોતાને પ્રશ્ન થાય કે દરેક દર્શનમાં પોતપોતાનાં સશાસ્ત્રો વિદ્યમાન છે જે મૃતધર્મરૂપ છે અને તે સર્વ શાસ્ત્રો જુદું જુદું કથન કરે છે, તેથી કયું શાસ્ત્ર કલ્યાણનું કારણ છે એવો નિર્ણય હજુ થઈ શકતો નથી, તેથી ઉપદેશકના વચનને સાંભળીને શ્રુતમાં ઉદ્યમ કરવાનો નિર્ણય થયા પછી પણ યોગ્ય શ્રોતાએ શું કરવું જોઈએ ? જેથી ઉચિત શ્રુતની પ્રાપ્તિ થાય, તે બતાવવા અર્થે કહે છે – સૂત્ર:
बहुत्वात् परीक्षावतारः ।।३३/९१ ।। સૂત્રાર્થ -
બહુપણું હોવાથી ભિન્ન ભિન્ન દર્શનમાં ભિન્ન ભિન્ન વ્યુતરૂપ બહુપણું હોવાથી, પરીક્ષામાં અવતાર કરવો જોઈએ મૃતધર્મને અભિમુખ થયેલા શ્રોતાને કયો શ્રતધર્મ સ્વીકારવા યોગ્ય છે તેના નિર્ણય અર્થે શ્રતધર્મની પરીક્ષામાં અવતાર કરવો જોઈએ. [૩૩/૯૧II
