________________
૯૮
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૪૪
અવતરણિકા :
તથા –
અવતરણિતાર્થ :
અને – સૂત્ર :
बलापाये प्रतिक्रिया ।।४४ ।। સૂત્રાર્થ :
બળનો અપાય હોતે છતે-કોઈક રીતે શરીરબળ ક્ષીણ થયે છતે પ્રતિક્રિયા કરવી જોઈએ એ ગૃહસ્થનો ધર્મ છે. ll૪all
ટીકા :
'बलस्य' शरीरसामर्थ्यलक्षणस्य 'अपाये' कथञ्चिद् ह्रासे सति 'प्रतिक्रिया' तथाविधात्यन्तपरिश्रमपरिहारेण स्निग्धाल्पभोजनादिना च प्रकारेण प्रतिविधानं बलापायस्यैव, "बलमूलं हि जीवितम्" [] इति वचनात्, बलमुचितमपातयता सता सर्वकार्येषु यतितव्यम्, अथ कथञ्चित् कदाचिद् बलपातोऽपि कश्चिद् भवेत् तदा “विषं व्याधिरुपेक्षितः" [ ] इति वचनात् सद्य एवासौ प्रतिविधेयो न पुनरुपेक्षितव्य રૂતિ ૪૪ ટીકાર્ચ -
વસ્થ' રૂતિ છે. શરીરના સામર્થરૂપ બળતો અપગમ થયે છતે કોઈક રીતે તાશ થયે છતે, પ્રતિક્રિયા કરવી જોઈએ, એવા પ્રકારના અત્યંત પરિશ્રમના પરિહારથી ક્ષીણ થયેલું શરીરબળ અધિક ક્ષીણ થાય તેવા પ્રકારના અત્યંત પરિશ્રમના પરિહારથી, અને સ્નિગ્ધ અલ્પ ભોજન આદિ પ્રકારથી બલ અપાયનું જ પ્રતિવિધાન કરવું જોઈએ=બલનો અપગમ દૂર થાય એવી પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ; કેમ કે “બલમૂલ જીવિત છે” ) એ પ્રકારનું વચન છે. ઉચિત બળનો નાશ ન થાય એ પ્રકારે સર્વ કાર્યમાં યત્ન કરવો જોઈએ=ધર્મ, અર્થ અને કામ એ સર્વમાં યત્ન કરવો જોઈએ. હવે કોઈક રીતે ક્યારેક કોઈક ગૃહસ્થને બળતો પાત પણ થાય બળ ક્ષીણ પણ થાય તો “ઉપેક્ષિત એવો વ્યાધિ વિષ છે" () એ પ્રકારના વચનથી સઘ જ તરત જ, આવું બળના પાનું, પ્રતિવિધાન કરવું જોઈએ=બળતા પાતનું નિવારણ કરવું જોઈએ, પરંતુ ઉપેક્ષા કરવી જોઈએ નહિ.
તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. II૪૪
