________________
धर्माधर्मो काल: पुद्गलजीवाः च सन्ति यावतिके। મારો લ: નોટ તત: પરત: ગતોઃ : II ૨૦ |
ધર્મ, અધર્મ, કાળ, પુદ્ગલ અને જીવ આ પાંચ દ્રવ્યો જયાં હોય છે, તે લોકાકાશ છે અને તેનાથી પરને અલોકાકાશ કહ્યું છે. ૨૦
જેટલા આકાશમાં ધર્મ, અધર્મ, કાળ, પુદ્ગલ અને જીવ દ્રવ્ય હોય છે તેટલા આકાશને લોકાકાશ કહે છે. અને તેની આગળના અનના આકાશને અલોકકાશ કહે છે.
જ્યાં જીવાદિ પદાર્થ આલોકિત થાય છે, અર્થાત્ જોવાય છે તે લોક છે, અને જ્યાં જીવાદિ પદાર્થ ઉપલબ્ધ નથી હોતા, કેવળ આકાશ જ છે, તે અલોક છે.
લોક અસંખ્યાત પ્રદેશ છે. આટલા અલ્પ ક્ષેત્રમાં અનંત જીવ, અના પુગલ, અસંખ્યાત કાલાણુ દ્રવ્ય, અસંખ્યાત'- અસંખ્યાત પ્રદેશોવાળા ધર્મ અને અધર્મ કેવી રીતે સમાવિષ્ટ થઈ શકે એવો પ્રશ્ન પણ ઉપસ્થિત થાય છે.
તેના પ્રત્યુત્તરરૂપે જણાવવામાં આવ્યું છે કે આકાશમાં અવગાહનશક્તિ છે. એ શક્તિના બળથી સર્વ પદાર્થો અસંખ્યાત પ્રદેશી લોકાકાશમાં સમાઈ જાય છે. જે એક મોટા પ્રદીપના પ્રકાશમાં અન્ય નાના દીપકોનો પ્રકાશ સમાઈ જાય છે અથવા રાખથી ભરેલા ઘડામાં ઘણી સોયો અને ઊંટડીનું દૂધ સમાઈ જાય છે.
કાલદ્રવ્ય (૨૧)
दव्वपरिवट्टरूवो जो सो कालो हवेइ ववहारो। परिणामादीलक्खो वट्टणलक्खो च परमट्ठो ॥ २१ ॥ દ્રશ્યપરિવર્ત: : : : મવેત્ વીર: 1 परिणामादिलक्ष्यः वर्तनालक्षणः च परमार्थः ॥ २१ ॥
દ્રવ્યના રૂપમાં જે પરિવર્તન થાય છે અને સમયઘટિકાદિરૂપે તે
