________________
દ્વિીન્દ્રિય જીવના ઉપરોકત ચાર પ્રાણ ઉપરાંત રસના ઈન્દ્રિય અને વચનબળ એ બે વધારાના પ્રાણ હોય છે, તેથી તેના કુલ છ પ્રાણ છે.
ત્રીન્દ્રિય જીવના ઉપરોક્ત છ પ્રાણ ઉપરાંત એક ધ્રાણેન્દ્રિય ઉમેરાતા કુલ સાત પ્રાણ હોય છે. - ચતુરિક્રિય જીવની ચતુ-ઈન્દ્રિય હોય છે, તે સહિત ઉપરના સાત પ્રાણ અર્થાત્ કુલ આઠ પ્રાણ હોય છે.
પંચેન્દ્રિય જીવમાં ઉપરોક્ત આઠ પ્રાણ ઉપરાંત શ્રોત્રેન્દ્રિયસહિત કુલ નવા પ્રાણ હોય છે.
જે પંચનિય જીવ મનરહિત હોય છે તેમના નવ પ્રાણ હોય છે. પરંતુ જે પંચેન્દ્રિય જીવોનું મન હોય છે (મનુષ, દેવ, નારકી અને અાદિ તિર્યંચ) તેમને ઉપરના નવ પ્રાણી અને મનોબળ સહિત કુલ દસ પ્રાણ હોય છે.
ઉપયોગ (૪) .: उपओगो दुक्षिप्पो दंसणणापं च सणं चदुधा।
चक्खु अचक्खू ओही सणमध केवलं गेयं ॥ ४ ॥ उपयोगः द्विविकल्प: दर्शनं ज्ञानं च दर्शनं चतुर्दा । चक्षुः अचक्षुः अवधिः दर्शनं अथ केवलं ज्ञेयम् ॥ ४ ॥
ઉપયોગના બે પ્રકાર છે : દર્શન અને શાન. દર્શનના ચાર પ્રકાર ચહ્યુ, અચલુ, અવધિ અને કેવળદર્શન જાણવા. ૪.
શાન અને દર્શનરૂપ ચેતનાને ઉપયોગ કહે છે. તેના બે પ્રકાર છે : એક દર્શનોપયોગ અને બીજો જ્ઞાનોપયોગ.
દર્શનોપયોગના ચાર પ્રકાર આ પ્રમાણે છે : ૧. ચક્ષુદર્શન :
ચક્ષુ-ઇન્દ્રિય દ્વારા વસ્તુનું સામાન્ય અવલોકન થાય છે, તે ચક્ષુદર્શન ઉપયોગ છે.
