________________
योगविधानविंशिका सप्तदशी
137 સંસારી આત્માના વ્યવહારનયસિદ્ધ ઔપાધિક સ્વરૂપને બાજુએ મૂકી શુદ્ધનિશ્ચયનયકલ્પિત શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપની વિભાવના એ પણ નિરાલંબન ધ્યાન છે જ. આત્મજ્ઞાન એ નિરાલંબનધ્યાનનો એક અંશ છે અને નિરાલંબન ધ્યાન જ મોહક્ષય કરવા સમર્થ છે. કહ્યું છે કે –
जो जाणइ अरिहंतो दव्वत्तगुणत्तपज्जयत्तेहिं।
सो जाणइ अप्पाणं मोहो खलु जाइ तस्स लयं ॥ અર્થ : જે અરિહંતોને દ્રવ્ય ગુણ અને પર્યાયો વડે જાણે છે તે આત્માને જાણે અને તેનો મોહ નાશ પામે છે.
एयम्मि मोहसागरतरणं सेढी य केवलं चेव । तत्तो अजोगजोगो कमेण परमं च निव्वाणं ॥ २० ॥ एतस्मिन्मोहसागरतरणं श्रेणिश्च केवलं चैव । ततोऽयोगयोगः क्रमेण परमं च निर्वाणम् ॥ २० ॥
આ નિરાલંબન ધ્યાનની પ્રાપ્તિથી મોહરૂપ સાગર તરી જવાય છે અને ક્ષપકશ્રેણી, કેવલજ્ઞાન, અયોગ-યોગ (૧૪મું ગુણસ્થાનક) અને પરમ નિર્વાણ અનુક્રમે પ્રાપ્ત થાય છે. (નિરાલંબન ધ્યાનનું ફળ કહ્યું)
(ટી.) પાતંજલ યોગ સૂત્રમાં અનાલંબન યોગને જ – “સંપ્રજ્ઞાત-સમાધિ' કહી છે. જ્યારે સયોગિ-અયોગિ કેવળી અવસ્થા તે – “અસંપ્રજ્ઞાતસમાધિ' છે. કારણ કે - સયોગીકેવળી અવસ્થામાં મનોવૃત્તિઓનો સંપૂર્ણ નિરોધ છે, અને અયોગિઅવસ્થામાં કાયાના પરિસ્પદોનો (સૂક્ષ્મ હલન-ચલન) સંપૂર્ણ નિરોધ છે. આ અયોગ-યોગને શ્રીપતંજલિએ – “થય' અને અન્ય દર્શનકારોએ ‘અમૃતાત્મા' “મવશત્રુ' – ‘શિવો' “સર્વીનન્દ્ર' વગેરે નામો આપ્યા છે.
| કૃતિ યોગવિધાર્વશિળ સપ્તશી
