________________
૨ |
अस्थिरे हृदये चित्रा वाङनेत्राकारगोपना। पुंश्चल्या इव कल्याणकारिणी न प्रकीर्तिता॥
- અથ જેમ કુટિલ મનવાળી-અસતી સ્ત્રીના વતન, વાણું અને દ્રષ્ટિમાં કૃત્રિમ એકતા લાવી સતનું દર્શન કરાવવાના પ્રયત્ન નિરર્થક જાય છે–તેમજ સવશાલી પુરુષોને તે સતીત્વની ઝાંખી પણ કરાવી શકતી નથી, તેમ અસ્થિર ચિત્ત કરેલા ઉચ્ચ કેટિના તપ-જપ કે ધાર્મિક અનુષ્ઠાને પણ ઈચ્છિત ફળને આપી શકતા નથી અથત કલ્યાણકારી બની શક્તા નથી.
વિવેચન મન જીત્યું તેણે સઘળું જીત્યું” આ જ વાતની પ્રતીતિ આ લેકમાં કરાવવામાં આવી છે. મેક્ષની પ્રાપ્તિ માનવભવ સિવાય કયાંય શક્ય નથી. પરંતુ સ્વચ્છ અરીસામાં જેવી વસ્તુ તેવું જ એનું પ્રતિબિંબ એ ન્યાયે ધર્મ આરાધના કરતી વખતે પણ મનુષ્યના (મનના) જેવા પરિણામ તે તેના કાર્યમાં પડઘો પડે છે, તે જ તેને કર્મબંધ થાય છે. | મન ચંચળ બનવાનું મુખ્ય કારણ ધર્મક્રિયા કે કાર્ય પ્રત્યે અણુગમે યા અરુચિ પણ હોઈ શકે છે. કોઈ દેખાદેખીથી અથવા પરંપરાથી પણ આ બધું કરતે હેય, તેવું અનુભવાય છે. વાસ્તવિક રીતે ધર્મકિયા હંમેશાં ઉત્તમ ફળ આપનારી છે. એ વાત જ્યાં સુધી જીવનમાં પરિણમતી નથી, ત્યાંસુધી સંશયોથી ભરેલી અસ્થિરતા તેને છેડે છોડતી નથી.
જેવી રીતે આત્મસાધના કરવા માટે શાંત વાતાવરણને પ્રફુલ્લિત મન જરૂરી છે, તેવી રીતે ઉત્તમ કિયા કરતાં માનવીનું મન સંસારની તીવ્ર વાસનાથી અલિપ્ત પણ હોવું જોઈએ. આત્મા જે પુદ્ગલને કે નશ્વર વસ્તુઓના આકર્ષણને ભેગ બનેલ હોય અને વ્યવહારથી કપટયુક્ત દાંભિક ક્રિયા કે ધમકરણ કરતે હોય તે તેની પ્રવૃત્તિ મૂળમાંથી જ અસ્થિર હેઈ લાભદાયી નીવડતી નથી, કલ્યાણકારી થઈ શકતી નથી.
