________________
વિભક્તિવિચાર પ્રકરણ ક્ષેત્રપુગલપરાવર્ત કહેવામાં આવે છે. વિવક્ષિતપ્રદેશને પ્રથમ મરણ કરીને સ્પશ્ય પછી તેની અનન્તર રહેલા બીજા પ્રદેશને સ્પર્શીને જ્યારે મરણ પામે ત્યારે બીજો પ્રદેશ સ્પર્શેલો કહેવાય. તે પછી જ્યારે ત્રીજા પ્રદેશને સ્પર્શે ત્યારે ત્રીજો, એમ ક્રમશઃ લોકાકાશના સર્વ પ્રદેશોને જેટલા કાલમાં મરણ કરીને સ્પર્શ તેટલા કાલને સૂક્ષ્મ ક્ષેત્રપુગલપરાવર્ત કહેવાય છે. અહીં અનત્તર પ્રદેશને સ્પર્શતાં વચમાં બીજા પ્રદેશોને મરણ કરીને સ્પર્શે તે પ્રદેશો ગણત્રીમાં લેવાતા નથી.
અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણીના તમામ સમયોને, કોઈ પણ જાતના ક્રમ વગર આત્મા મરણ કરીને સ્પર્શે એટલે અવસર્પિણી તથા ઉત્સર્પિણીના દરેક સમયે જુદા જુદા કાલે મરણ પામે. એ રીતે મરણ પામતાં આત્માને જેટલો કાલ થાય તે કાલને બાદ કાલપુગલપરાવર્ત કહેવાય છે અને જયારે અવસર્પિણીના તમામ સમયોને ક્રમશઃ એટલે અવસર્પિણીના પ્રથમસમયે મરણ પામ્યા પછી બીજી કોઈ અવસર્પિણીના બીજા સમયે મરણ પામ્યા પછી ત્રીજી કોઈ અવસર્પિણીના ત્રીજાસમયે મરણ પામે. એવી રીતે જુદી જુદી અવસર્પિણીઓના ચોથા પાંચમા એમ ક્રમશઃ સર્વ સમયે મરણ પામે. ત્યાર પછી ઉત્સર્પિણીના પણ ઉપર જણાવ્યા મુજબ ક્રમશઃ સર્વસમયે મરણ પામે. અહીં વચમાં અવસર્પિણી તથા ઉત્સર્પિણીના જે ઉલટસુલટા સમયોએ મરણ પામે તે સમયો ગણત્રીમાં લેવાય નહિ. આ રીતે અવસર્પિણી તથા ઉત્સર્પિણીના સર્વસમયોને મરણ કરીને સ્પર્શવામાં જેટલો કાલ થાય તેને સૂક્ષ્મ
