________________
૧૧–ક્ષેત્રદ્વાર ક્ષેત્ર-એટલે સ્થાન, જગ્યા, આ ક્ષેત્ર પણ કર્મભૂમિ અને
અકર્મભૂમિ એ રીતે બે પ્રકારે છે. જ્યાં અસિ મષિ અને કૃષિને વ્યાપાર ચાલતું હોય તેને કર્મભૂમિ કહે છે. એટલે જ્યાં રાજ્ય વિગેરેના રક્ષણ માટે તલવાર, ભાલા તીર વિગેરેનો ઉપયોગ થાય તે અસિકર્મ,
જ્યાં ઉદરનિવાહમાટે ખેતરે ખેડી અનાજ વાવવામાં આવે તે કૃષિકર્મ અને જ્યાં પરસ્પર લેવડ દેવડને અંગે લખાણ લખવામાં આવે તે મષિકર્મ. આ ત્રણે કર્મો જ્યાં થતાં હોય તે કર્મભૂમિ અને તે પાંચરત પાંચઐરાવત અને પાંચમહાવિદેહ એ રોતે પંદર પ્રકારે છે. આ સિવાયના જે પ૬ અંતરદ્વીપ અને
પાંચ હરિવર્ષ વિગેરે જે ત્રીસ ક્ષેત્ર છે તે અકર્મભૂમિ છે. કર્મભૂમિ અને અકર્મભૂમિમાં જીના જન્મ અને વિહારની ઘટના કરી બતાવે છે – कम्मधराइ पुलाओ, सेसा जम्मेण कम्मभूमीसु संहरणेणं पुण ते, अकम्मभूमीसु वि हविजा
ારે 88 ૪૮ સંસ્કૃત અનુવાદ कर्मधरायां पुलाकः, शेषा जन्मना कर्मभूमिषु । संहरणेन पुनस्ते, अकर्मभूमिष्वपि भवन्ति ॥४८॥
