________________
રામા બહાર ગયા હતા અને તેટલું કઈક જોયેલું–જાણેલું હોવા છતાં એમ બરાબર સમજી ગયા હતા કે આખી પૃથ્વી તેણે જોઈ છે, અને તેના છેકરામાં પિતાને પાત્ર સર્વથી ઈશયાર છે, તેમજ બિચારા નયે, વસ્તુને એક દેશ જોઈ અમે સંપૂર્ણ જેવું છે, એમ માની બેસે છે, પરંતુ તેમને ધીરજથી પુછીએ કે કાકા તમે આખી પૃથ્વી જોઈ છે? એમ કહેતા તેજ વખતે કાકા ઠેકાણે આવી ગયા. અને પિતાના જ્ઞાનને વિસ્તાર થવાને દ્વાર ખુલ્લા રાખવા માંડયા. તેમજ ના ઉપર પણ ઉપકાર કરાવી શકાય. સાંખ્યને સમજાવી શકાય, વેગને અનુભવી શકાય, બુદ્ધને બોધ આપી ઉઘમાંથી જગાડી શકાય. વગેરે.
- હવે કદાચ બઘા નય તેવા થાય, અને અનેક ના, પિતાનું અને બીજા સર્વ તેના તથાપિ સર્વ ને એકઠા થાય તે વિહારવટરના મોટા નળને પામે અને એ માટે નળ વિહારવોટરનું કંઇક પિતાના મૂળ પાસે સાંનિધ્યને લીધે અને નુમાન કરી શકે તેમ પરમાત્મ જ્યોતિ પામવાને સર્વ નો એકઠા થાય તે શુકલધ્યાનના અંતિમ પાયા પાસે આવી પરમતિનું વ્યવહારે કામ ચાલે એવું યથાર્થ અનુમાન કરી શકે ખરા. બાંધવાનું માન રાખે, પણ તે આત્માનું યથાર્થ સ્વરૂપ જાણી ન શકે કારણકે અલગ અલગ જોતાં પાણીના નળ જેવા છે અને બધા ભેગા કરતાં વિહારવટરના મોટા નળ જેવા છે, છતાં તે આખા વિહારેટરને સમાવી શક્તા નથી, તેમ ન સમુદાય પરમતિને શમાવી શકે નહિ–પોંચી શકે નહિ.
પરમતિને કાલેક પ્રકાશ એટલે બધો વિસ્તારવાળે છે, કે તે નો રૂપી-વચનરૂપી-વિચારરૂપી–ફાનસમાં સમાય નહિ, આત્મા છે એવું ભાન પણ એ પરમતિ કરાવે છે, તે હવે નાનું શું ગજું કે પૂર્ણ અખંડ જતિ - તિને પહોંચી શકે ?
વસ્તુનું વ્યવહાર પણ યથાર્થ જ્ઞાન સઘળા નયના સામેલ થવા વગર થતું નથી. જ્યાં સુધી એક પણ ઓછું હોય ત્યાંસુધી એક વસ્તુનું પણ જ્ઞાન વ્યવહારે પણ યથાર્થ થઈ શકે નહિ, ત્યારે પરમજ્યોતિને કેણુ પહોંચે તે હવેના શ્લોકમાં જણાશે.
ત્યારે પરમતિને કેણ પહોંચી શકે? शब्दोपरक्ततद्रूप-बोधकुन्नयपद्धतिः । निर्विकल्पं तु तद्रूपं गम्यं नानुभवं विना ॥५॥
