________________
૮૨ વિવર્ણાર્થ-નય, નિક્ષેપ, ભંગ, ઈત્યાદિ આત્માની સિદ્ધિ કરવા જાય છે. છતાં તે પરિપૂર્ણ કરી શક્તા નથી. કારણ નય, નિક્ષેપાદિ મન વડે થાય છે, અને મન એ આત્માને પહોંચી શક્યું નથી, જો કે ઇન્દ્રિયગોચર વિષયમાંથી નિવૃત્ત થયા પછી, આંતરમાં પણ છેકિય ગોચર વિચારે વિલય પામે છે. મન ઉપાધિ રહિત મન–વિષપિના કાદવમાંથી નીકળી આવેલું મન–થાકેલું મન-શાંત થયા પછી આત્માના સ્વરૂપની ઝાંખી પ્રતિબિબિત કરવા મથે છે, કઈક એવા મનેગત આત્મામાં થાય છે, પરંતુ જ્યાં સુધી તે પણ નિર્બેજ થતું નથી, ત્યાં સુધી અપ્રમત્ત અવસ્થાને બાધ નહિ માટે નો બિચારા કેમ પહોંચી શકે? વળી ન અપ્રમાણ છે. શ્રીમદ હરિભદ્રગ દષ્ટિ સમુચ્ચયમાં કહે છે કે અમે અનુભવીએ છીએ, તેમાં બીજા પ્રમાણની જરૂર શી? ગોળ ખાધા-મીઠા લાગે છે, તેમાં બીજા પ્રમાણની અગત્ય શી? કસ્તુરી સુગંધી છે એમ અનુભવતાં સમ ખાવાની શી પંચાયત છે? તેમ આત્મા છેજ. જ્ઞાન રૂ૫ તે છે, એમ અમે અનુભવીએ છીએ, વગેરે વગેરે.
જેમ સમુદ્ર પૃથ્વીની આસપાસ ફરી વળવાને ઘણું ફાંફાં મારે છે, મોજાને ધણુ ઉછાળી જમીન ઉપર આગળ ધસે છે, પરંતુ આઘાત કરતે જમીનથી થતાં પ્રત્યાઘાત વડે પાછું વળવું પડે છે, તેમ નો પણ ઘણું દોડે છે, સઘળું સિદ્ધ કરતાં કરતાં આત્મા પાસે આવતાં એવો પ્રત્યાઘાત થાય કે બીચારાને પાછું વળવું પડે.
ન એ દીવો છે, પરંતુ આત્મા સિવાય પાંચ દ્રવ્યોનું સ્વરૂપ સિદ્ધ કરવા માટે આત્માનું સ્વરૂપ સિદ્ધ કરતાં કરતાં બીચારા એવા થઈ જાય છે કે તેને શરમાવું પડે છે. (બધા ભેળા થાય ત્યારે કંઈક ઉભું રહેવાય છે, કારણકે આત્મજ્યોતિ–પરમતિ રૂપ મહા સૂર્યના ઉદય થતાં નો રૂ૫ દીવા શું કરી શકે ?
વળી પરમજ્યોતિના દર્શનથી જેના નેત્રમાં અમૃત અંજન થયું છે, એવા ગ્રંથકાર શ્રી ઉપાધ્યાયજી મહારાજ આપણને કહે છે કે નવો તે કલ્લોલો છે, ગમે તેટલા કલ્લોલે ઉછળે, પરંતુ તે કંઈ આકાશને પહોંચે. તે કલ્લોલ જેવા ન, લોકાલોક પ્રકાશક, તેટલાજ આનંદ રૂપ, તેટલાજ દર્શન રૂ૫ને કેમ પહોંચી શકે ?
