Page Text
________________
126
ચોગદષ્ટિ વ્યાખ્યાનો ભાગ-૩ વાત એ છે કે સ્વભાવવાદી બૌદ્ધો સર્વત્ર સત્ય પરવાતિના II રા. કાર્યકારણભાવ માટે ક્ષણિકતાને આગળ કરવાની આ જ વાતને વિશેષથી સમજાવતા કહે છેના પડે છે. કેમકે ક્ષણિક્તા તો સર્વત્ર સમાનતયા ગાથાર્થ તેથી પાણીની હાજરીમાં અગ્નિ સ્વીકારી હોવાથી એ રૂપે તો બધી જ પાણી- ભીંજવે છે, અને અગ્નિની હાજરીમાં પાણી બાળે અગ્નિવગેરે વસ્તુ સમાન બની જવાની. પછી છે, કેમ કે તે બેનો તેવો સ્વભાવ છે.” આ પ્રમાણે પાણી- અગ્નિની જૂદી જૂદી અર્થક્રિયાકારિતા કહેવાય છતે. ક્યાંથી આવશે? ગમે ત્યાંથી ટપકી પડી, એમ ટીકાર્ય આમ પ્રસ્તુત સ્વભાવ છદ્મસ્થના કહેવાનો પ્રસંગ જ ઊભો રહેશે, કેમકે ક્ષણિકતા જ્ઞાનનો વિષય ન હોવાથી જ પરવાદીવડે એમ નામનું કારણ તો અગ્નિ-પાણી વગેરે બધામાં જ કહેવાયકે “અગ્નિ ભીંજવે છે અહીં સ્પષ્ટ દેખાતો સમાન છે. તો દષ્ટાંતોના આધારે સ્વભાવવાદ પ્રત્યક્ષવિરોધ ટાળવા એટલું ઉમેરે કે પાણીના માનવામાં પણ એવી જ આપત્તિ છે કેમકે સંનિધાનમાં' (અર્થાત્ પાણી સમીપે હોય, તો સ્વભાવોની વિચિત્રતાથી તથા સ્વભાવથી જ અગ્નિ ભીંજવે છે) એ જ પ્રમાણે પાણી બાળે પાણીની હાજરીમાં અગ્નિ ભીંજવશે અને અગ્નિની છે અહીં પ્રતીતિબાધા ટાળવા કહે – “અગ્નિની હાજરીમાં પાણી બાળશે, એમ કહેવાની પણ સંનિધિમાં (અર્થાત્ અગ્નિના સંનિધાનમાં પાણી આપત્તિ આવશે. એ જ પ્રમાણે દષ્ટાંતો તો સર્વત્ર બાળે છે) આમ કેમ? તો કારણ આપે કે અગ્નિ સુલભ હોવાથી અન્ય સ્વભાવ પણ કલ્પી શકાય. અને પાણીનો ક્રમશઃ તેવો સ્વભાવ છે માટે. આમ જેમ કે સમાન ક્ષણિક પાણી અને કીચડની ઉત્તર પરવાદી કહે ત્યારે... I૯૩ાા ક્ષણો કીચડ અને પાણીરૂપ માની ‘પાણી ડાઘ વિવેચનઃ આમ તો અગ્નિ ભીંજવે એ લગાડે છે અને કીચડ ડાઘ સાફ કરે છે એમ પણ વાતમાં પ્રત્યક્ષવિરોધ છે, તો પાણી બાળે એમાં સ્વભાવગત વિચિત્રતાને આગળ કરી કહી શકાશે. પણ પ્રતીતિબાધા છે. પણ એવું બને કે કો'ક ઘરમાં આ બધે સ્થળે તેવા-તેવા સ્વભાવો કલ્પી લેવામાં આગ લાગી છે, અને પાણી છંટાઈ રહ્યું છે. તે વખતે લોક બાધ (લોકવ્યવહારથી આવતી આપત્તિ) તે-તે વસ્તુનો તે-તે સ્વભાવ છદ્મસ્થિક જ્ઞાનનો સિવાય બીજું કોણ વાંધો ઉઠાવશે? આમ માત્ર વિષયનહોવાથી બીજો વાદી છદ્મસ્થ જીવને એમ દષ્ટાંતના આધારે કુતર્ક લડાવવો એ માત્ર કહે કે તથાસ્વભાવથી જ ‘અગ્નિ ભીંજવે છે અને અસમંજસતા જ ઊભી કરે છે. ૯૨ પાણી બાળે છે’ હવે કોઈ એમાં પ્રત્યક્ષનો વિરોધ અમુમેવાર્થ વિશેષેમધાતુમદ-
ન દર્શાવે એટલા માટે પાણીની હાજરીમાં મોડનિ જોયત્યવુત્તિથૌ હતતિ ચા તથાસ્વભાવથી જ અગ્નિ ભીંજવે છે અને અગ્નિની ક્શનિસન્નિધૌતસ્વાભાવ્યિકિત્યુત્તેિ તારા હાજરીમાં તથાસ્વભાવથી જ પાણી બાળે છે એમ થતો
ન વરોધિતસ્વમાવઃ ગત:- કહે ત્યારે.... अस्मात्कारणाद् अग्नि: क्लेदयति, अध्यक्षविरोध- - किमित्याहपरिहारायाह अम्बुसन्निधौ इति । दहति चाऽम्बु, न कोशपानादृते ज्ञानोपायो नास्त्यत्र युक्तितः॥ प्रतीतिबाधेत्याह-अग्निसंनिधौ इति। किमित्येतदेव- विप्रकृष्टोऽप्ययस्कान्तः स्वार्थकृद् दृश्यते यतः॥१४॥ मित्याह-तत्स्वाभाव्यात्तयो:-अग्न्यम्बुनोरिति उदिते कोशपानादृते-कोशपानं विना, ज्ञानोपायो
| SR No. | 020954 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuvanbhanusuri, Padmasenvijay |
| Publisher | Divyadarshan Trust |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 342 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 40 MB |