Sanskrit English Dictionary Part 02

SR No.: 020642
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1958
Total Pages: 671
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 24 MB

Page 506

प्रामीत्यम्
1182
प्रारम्भ:
प्रामीत्यम् 1 Debt. -2 Death.
प्रामोद (दि)क . (-की/.) Charming, enchanting, delightful; अहो प्रामोदिकं रूपम् U. 6. 20 (v.1.)
प्रायः [प्र-अय् घञ्, इ-अच् वा ] 1Going away, departure, departure from life. -2 Seeking death by fasting, fasting, sitting down and abstaining from food with some object in view (generally with words like आस्, उपविश् &c.); see प्रायोपवेशन below; प्रायोपविष्टं गङ्गायां परीतं परमर्षिभिः Bhag.1.3.43. -3 The largest portion, majority, plurality; majority of cases. - Excess, abundance, plenty. -B A condition of life. [N. B.-At the end of comp. प्राय may be translated by (a) for the most part, generally, mostly, almost, nearly; पतनप्रायो'about to fall'; मृतप्रायः ' almost dead, a little less than dead, nearly dead'; or ( 1 ) a bounding or rich in, full of, excessive, abundant; कष्टप्राय शरीरम् U. 13 शालिप्रायो देशः Pt.33 कमलामोदप्राया वनानिलाः U. 3. 24 full of the fragrance' &c., or (6) like, resembling; वर्षशतप्राय दिनम् , अमृतप्रायं वचनम् &c.]-Comp. -उपगमनम्,-उपवेशः,-उपवेशनम्, -उपवेशनिका sitting down and abstaining from food and thus preparing oneself for death, fasting oneself to death; मया प्रायोपवेशनं कृतं विद्धि Pt.4; प्रायोपवेशनमतिनृपतिर्बभूव R.8.94; प्रायोपवेशसदृशं व्रतमास्थितस्य Ve. 3. 10. -उपेत a.a.bstaining from food and thus awaiting the approach of death. -उपविष्ट, -उपवेशिन् a. fasting oneself to death, who sits without food at the door of another to exact compliance with his demands. -दर्शनम् an ordinary phenomenon. -72 a 1 common, usually met with. -2 executimg3 युगहदोघमध्येन ब्रह्मप्रायभवेन च। धात्रा सृष्टानि भूतानि कृष्यन्ते यमसादनम् ॥ Mb. 12.235. 17 (com. ब्रह्मप्रायभावेन ब्रह्मकार्यभूतेन).
प्रायणम् 1 Entrance, beginning, commemcement -2 The path of life. -3 Voluntary death; पुत्रे राज्यं समासृज्य कुर्वीत प्रायणं रणे Ms. 9.323. -4 Taking refuge, refuge 3 प्रायणं हि सतामहम् Bhag. 11. 11.48; 6.5.31. -6Death; मनुष्येषु प्रायणान्तमोङ्कारमभिध्यायीत Prasna Up.b. 1. -6A kind of food (prepared in milk); प्रायणं भगवत्प्रोक्तं भुञ्जते वाऽग्रभोजनम् Mb. 12.335. 25.
Trotz a. Introductory, initial, initiatory. -4 The first. -J: 1 An introductory libation at a Soma sacrifice ; त्वं प्रायणीयोदयनीयदंष्ट्र: Bhag. 3. 13. 37. -2 The first day of a Soma sacrifice.
प्रायत्यम् Purity, cleanliness, piety, pious disposition or preparation (of any rite); अप्रायत्यादात्मनस्ते दोषान् मौहर्तिकादुत Bhag. 3. 14. 37.
प्रायशस् ind. Generally, mostly, for the most part, in all probability; आशाबन्धः कुसुमसदृशं प्रायशो ह्यजनानां सद्यःपाति प्रणयि हृदयं विप्रयोगे रुणद्धि Me. 10.
प्रायश्चित्तम्,-प्रायश्चित्तिः1.1 Atonement, expiation, indemnification, a religious act to atome for sin; न
संसर्ग व्रजेत् सद्भिः प्रायश्चित्तेऽकृते द्विजः Ms. 11. 47; मातुः पापस्य भरतः प्रायश्चित्तमिवाकरोत् R. 12. 19. (प्रायो नाम तपः प्रोक्तं चित निश्चय उच्यते । तपोनिश्चयसंयोगात् प्रायश्चित्तमितीर्यते ॥ Hemadri). -2 Satisfaction, amends ( in general).
प्रायश्चित्तिक ३. 1 Expiating, expiatory.-2 Expiable. प्रायाश्चित्तिन् a. One who makes an atonerment. प्रायश्चितीय a. Expiatory; प्रायश्चितीयतां प्राप्य Ms. 11.47.
प्रायश्चेतनम् Atonement, expiation ; प्रायश्चेतनमादिशन्तु गुरवो रामेण दान्तस्य मे Mv.4.25.
प्रायस् ind. 1 Mostly, generally, as a general rule, for the most part; प्रायः प्रत्ययमाधत्ते स्वगुणेषूत्तमादरः Ku. 6.20%प्रायो भृत्यास्त्यजन्ति प्रचलितविभवं स्वामिन सेवमानाः Mu. 4.21; or प्रायो गच्छति यत्र भाग्यरहितस्तत्रैव यान्त्यापदः Bh.2.903 प्रायः समापन्नविपत्तिकाले धियोऽपि पुंसां मलिनीभवन्ति H. -2 In all probability, most likely, probably, perhaps ; तव प्राज्ञाप्रसादाद्धि प्रायः प्राप्स्यामि जीवितम् Mb. -3 Abundantly, largely.
प्रायेण ind. 1 Mostly, as a general rule; प्रायेणेते रमणविरहेष्वङ्गनानां विनोदाः Me. 89; प्रायेण सत्यपि हितार्थकरे विधौ हि श्रेयांसि लब्धुमसुखानि विनान्तरायैः Ki. 5.49; Ku. 3. 283 Rs. 6. 24. -2 Probably.
प्रायाणिक, -प्रायात्रिक . (-कीf.) Necessary or suitable for a journey; सर्वमाज्ञापयामास प्रायात्रिकमरिन्दम Mb. 3. 253.27.
प्रायिक a. (-की /.) Usual, common.
प्रायुध् 4 A. To fight; उन्मूर्धानः संनिपत्यापरान्तैः प्रायुध्यन्त स्पष्टदन्तध्वनीभाः Si. 18.32.
प्रायुद्धेषिन् m. A horse. प्रायुस् n. Increased vitality, longer life. प्रायोक्त्र a. Relating to an employer..
प्रायोगिक . (-की/.) 1 Applied, used. -2 Applicable. -Comp. -धूम: a Kind of sternulatory; Susr.
प्रायोज्य a. Belonging to necessary things.
प्रारम् 1 A. 1 To begin, commence ; प्रारभ्यते न खलु विघ्नभयेन नीचैः Bh. 2.27; 8ee आरभ्.
प्रारब्ध p. p. Begum, commenced. -ब्धम् 1 What is begun, an undertaking; विघ्नः पुनः पुनरपि प्रतिहन्यमानाः प्रारब्धमुत्तमजना न परित्यजन्ति Bh. 1.27.-2 Fate, destiny. -Comp.-कर्मन्,-काये a. one who has commenced a work.
प्रारब्धि :1.1 Beginning, commencement. -2 A post to which an elephant is fastened; or a rope for fastening him.
प्रारम्भ: 1 Beginning, commemcement; प्रारम्भेऽपि त्रियामा तरुणयति निर्ज नीलिमान वनेषु Mal.5.6; R. 10.9% 18.49.