Sanskrit English Dictionary Part 02

SR No.: 020642
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1958
Total Pages: 671
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 24 MB

Page 379

पातालम्
1006
पायेयम्
पातालम् [पतत्यस्मिन्नधर्मेण पत्-आल; ot. Un. 1. 114] | 1 The last of the seven regions or worlds under the earth said to be peopled by Nāgas; the seven regions are: अतल, बितल, सुतल, रसातल, तलातल, महातल and पाताल. -2 The lower regions or world in general; मा मेति व्याहरत्येव तस्मिन् पातालमभ्यगात् R.15.84; 1.80%; पातालान विमोचितो बत बली नीतो न मृत्युः क्षयम् Subhas. -3 An excavation, a hole. -4 Submarine fire. -8(In astrol.) The fourth house or sign from that in which the sun is present. -ल: 1A kind of instrument for distillation or the calcination and sublimation of metals. -2 N. of Jupiter's year (of 361 days). -Comp. -गङ्गा the Ganges of the lower world. -ओकस् m., -निलयः, -निवासः, -वासिन् m. 1a demon. -2 a Naga or a serpent-demon. -तलम्, -मूलम् the bottom of Patala. -मुखम् agreat hollow (महागर्त); यस्त्वद्य पातालमुखे पतन्तं पाणौ गृहीत्वा प्रतिसंहरेत Mb. 3.268.4.-मूलम् the centre of gravity; आस्ते पातालमूलस्थः शेषोऽशेषसुतर्चितः V.P.2.5.20. -यन्त्रम् See पातालः (1).
पातिः 1 A master. -2 A bird. -3 A husband. पातिक: The Gangetic porpoise.
पातित्यम् Loss of caste or position; एतत् पातित्यदानो जघनमतिघनादेनसो माननीयम् Visnupid Stotra, 21.
gift 1 A snare, trap. -2 A small earthen vessel (Mar. पातेले). -3 A woman of a particular class.
पातिव्रती, पातिव्रत्यम् Fidelity to a husband, chastity; Sahendra 1.6].
पात्र a. Releasing from sins 3 सर्वेषामेव पात्त्राणां परं पात्त्रं महेश्वरः Nandi P.
पात्रम् । पाति रक्षत्याधेयं, पिवत्यनेन वा पा-ष्ट्रन् Tv.] 1A drinking-vessel, cup, jar.-2 A vessel or pot in general; पाने निधायाध्यम् R.5.2, 12%3 any sacrificial vessel or utensil. -3 A receptacle of any kind, recipient; दैन्यस्य पात्रतामेति Pt. 2. 101. -4 A reservoir. -5 A fit or worthy person, a person fit or worthy to receive gifts; वित्तस्य पात्रे व्ययः Bh. 2.823; अदेशकाले यद् दानमपात्रेभ्यश्च दीयते
Bg. 17.22; Y. 1. 2017 R. 11. 86. -8 An actor, a dramatis persona; तत् प्रतिपात्रमाधीयतां यत्नः S.1; उच्यता 917791: V.1. dramatis personae. - A king's minister. -8 The channel or bed of a river. सुरस्रवन्न्या इव पात्रमागतम् N. 16. 11; 15.86. -9 Fitness, propriety. -10 An order, command. -11 A leaf. -5:1 A kind of measure (आढक).-2A preservative from sin. -त्री 1A vessel, plate, dish; भुञ्जन्ते रुक्मपात्रीभिर्यत्राहं परिचारिका Mb. 3. 30. 183 233. 49. -2 A small furnace. -3 N. of Durga. -Comp. -आसादनम् the placing of sacrificial utensils. -उपकरणम् ornaments of a secondary kind (as bells, chowries &c.). -पाल: 1 a large paddle used as a rudder. -2 the rod of a balance (तुलाघट). -भृतm.a servant; -मेलनम् (In dram.) the bringing together of the characters of a play. -शेष: scraps of food.
-संस्कार: 1 the cleaning or purification of a vessel.-2 the current of a river. -संचार: the handing round of vessels at a meal; Mb.
पात्रकम् A vessel, pot &c.
पात्रट a. Lean, emaciated. -ट:1 A cup, pot -2 Rugged garments.
पात्रटीर: 1 A competent minister. -2 A vessel of iron, brass or silver. -3 Fire. - A crow. - A heron. -8 Rust of iron. -7 Mucus running from the nose. .
पात्रता, पात्रत्वम् 1 Capacity, worthiness. -2 Dignity, honour.
पात्रयति Den. P. To use as a drinking-vessel; पाणि पात्रयताम् Bh. 3. 138.
TISTETT ind. In the possession of worthy persons.
पात्रिक (-की /.)1 Measured out with any vessel or a measure called आढक. -2 Fit, adequate, appropriate. -कम्,-की A vessel, cup, dish; तस्मा इत्युपनीताय यक्षराट् पात्रिकामदात् Bhāg. 8. 18. 17. -का An alms-bowl.
पात्रिन् a. 1 Having or provided with a drinkingvessel ; Ms. 6. 52. -2 Having fit or worthy persons.
पात्रीकृ8 U. 1 To make worthy; पात्रीकृतो दस्युरिवासि येन 5.5.20.-2 To honour, dignity.
qraftor a. Measured, sown, or cooked with a Patra. पात्रीय, पाच्य a. Worthy to partake ot a meal. पात्रीयम् A sacrificial vessel or utensil. पात्रीरः, -रम् An oblation.
पात्रेबहुलः, -पात्रेसमितः 1 Constant at meals or dinner-time', a parasite; वृतस्त्वं पात्रेसमितैः Bk.5. 10. -3 A treacherous or hypocritical fellow.
पात्रोकरणम् Marriage ममैव पात्रोकरणेऽग्निसाक्षिकमङ्गसङ्गतम् N.6.68.
पाथः [पीयतेऽदः पा-कर्मणि थ] 1 Fire. -2 The sun. -थम् Water.
पाथस् . [पा-असुन् थुक् च] 1 Water; हरन्तां संतापं कमपि मरुदुल्लासलहरीछटाश्चञ्चत्पाथः कणसरणयो दिव्यसरितः G. L. 26; My. 6. 12. -2 Air, wind. -Food. - The sky. -Comp. -जम् 1 a lotus. -2 a conch. -दः, -धर: acloud. -धिः , -निधिः, -पतिः the ocean; N. 13. 20; पाथोधिमध्ये पतितः पता: Ram.Ch.6.73 पाथोधिर्जलधिः पयोधिरुदधिरानिधिर्वारिधिः Sabda Ch.
पाथिस् m. 1 The sea. -2 The eye. -n. Scab.
पाथेयम् [पथि तव्यहारे वा साधु ढञ्] 1 Provender or provisions for a journey, viaticum; जग्राह पाथेयमिवेन्द्रसूनुः Ki.3.373 बिसकिसलयच्छेदपाथेयवन्तः Me. 11; 7.4, 15, -2 The sign virgo of the zodiac.