Sanskrit English Dictionary Part 02

SR No.: 020642
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1958
Total Pages: 671
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 24 MB

Page 309

नीलकम्
986
in dark-blue clothes, see नीलाम्बर. -वसनः the planet
Saturn. -वृन्तकम् cotton. -स्नेहः (= दृढस्नेहः) Intense love. (नीलो नीलीरागः तत्सदृशः स्नेहः । नीलीरागः स्थिरप्रेमा इति यादवः) गृहं विक्रयकालेऽपि नीलनेहेन रक्षति Charudatta 3. 12.
नीलकम् 1 Black salt.-2 Blue steel. -3 Blue vitriol. -क: 1 Adark-coloured horse. -2 ( In alg.) The third unknown quantity (corresponding to % of European Algebra).
नील(ला)गुः 1 A kind of insect. -2 An insect in general. -3 A kind of Ay. -4 A jackal. -5A large (black) bee. -6 A flower.
aftosfat Den. P. 1 To be of a dark-blue colour. -2 To dye blue.
नीलिका 1 The indigo plant. -2 Moss (शैवाल); अपां तु नीलिका विद्यात् Mb. 12.283.52. See नीला also.
नीलिनी, नीलिमन् m. Blue colour, darkness, blueness; प्रारम्भेऽपि त्रियामा तरुणयति निजं नीलिमानं वनेषु Mal.5.6%3 कज्जलमलिनविलोचनचुम्बनविरचितनीलिमरूपम् Git.
नीली (-लिः) 1 The indigo plant; तत्र नीलीरसपरिपूर्ण महाभाण्डमासीत् Pt. 13 एको ग्रहस्तु मीनानां नीलीमद्यपयोर्यथा Pt. 1. 260%; Ms. 10. 89. -2 A species of blue fly. -3 A kind of disease. -Comp. -राग a. firm in attachment. ( - T:) 1 affection as unchangea ble as the colour of indigo, unalterable or unswerving attachment; नीलिरागो दृढप्रेमा Yadava (see also नीलस्नेहः); न चातिशोभते यन्नापैति प्रेम मनोगतम् । तन्नीलीरागमाख्यान्ति यथा श्रीरामसीतयोः॥ S. D.-2 a firm and constant friend. -संधानम् fermentation of indigo. भाण्डम् an indigo vat.
afta i P. to grow fat. ata: A species of tree.
नीवरः [Un. 3. 1.] 1 Trade, traffic. -2 A trader. -3 A religious mendicant. -4 A place fit for the site of a house. -BAdwelling, residence. -6Mud. -रम् Water.
नीवाक: 1 Increased demand for grain in times of dearth. -2 Famine, scarcity.
atarc: Rice growing wild or without cultivation ; नीवाराः शुकगर्भकोटरमुखभ्रष्टास्तरूणामधः . 1. 143 R. 1. 50%3 5. 9, 15; (also नीवारक).
नीविः, -वी/. [निव्ययति निवीयते वा निव्ये-इन् ; ef. Un. 4, 135 ): 1 A cloth worn round a woman's waist, or more properly the ends of the cloth tied into a knot in front, the knot of the wearing garment; प्रस्थानभिन्नां न बबन्ध नीविम् R. 7.9; नीविबन्धोच्छ्व सनम् Mal. 2.5; Ku. 1. 38; नीविं प्रति प्रणिहिते तु करे प्रियेण K. P.4; Me. 70; Si. 10.64. -2 The outer tie of a packet in which the offerings of a Sudra at funeral obsequies are presented. -3 Capi-
tal; principal, stock; नीवीमवलिखतः द्विगुणः (दण्डः) Kau. A 2.7; शेषमायव्ययौ नीवी च Kau A. 2. 6. - Astake, wager. -B Prison%3; नीवी स्थाद्वन्धनागारे धने स्त्रीवस्त्रबन्धने Nm.
नीवृत् m. Any inha bited country, realm, kingdom; आचक्रमुर्निजामस्य नीवृतं कृतविक्रमाः Siva B. 4. 28..........जेतुं कर्णाटनीवृतम् Siva B. 9. 33; N. 2.40.
नीव See नीध्र.
नीशारः [ नि-श घम् दीर्घः ] 1 A warm cloth, a blanket. -2 A mosquito-curtain. -3 An outer tent or screen.
नीहारः । नि-हृ कर्मणि घञ् दीर्घः ] 1 Fog, mist; नीहारमग्नो दिनपूर्वभागः R.7.60%
BY. 1. 150; Ms.4.1133; नीहारधमाकानलानिलानाम Yogagrantha. -2 Hoar-frost, heavy dew. -3 Evacuation. -Comp. -करः the moon.
नु ind. 1 A particle having an interrogative force and implying some 'doubt', or uncertainty '; tant माया नु मतिभ्रमो नु 8.6. 10%; अस्तशैलगहनं नु विवस्वानाविवेश जलधि नु मही नु Ki.9.73 5.1; 853,9. 15,64; 13.43 Ku. 1.46% क्षालितं नु शमितं नु वधूनां द्रावितं नु हृदयं मधुवारैः Si. 10. 14; S. 2. 10. -2 It is very often compounded with the interrogative pronoun and its derivatives in the sense of 'possibly', 'indeed'; किं न्वेतत्स्याकिमन्यदितोऽ थवा Mal. 1. 173 एतावन्नू ३ इत्येतावद्धीति Bri. Up. 2. 1. 143 कथं नु गुणवद्विन्देयं कलत्रम् Dk.; see किंनु also. -3 Ved. Now, even now. -4 Now therefore, now then, therefore. -8 Like, as. -6Quickly.-7 From this time forward. also (नू) Ved. Alone; नू मर्तो दयते सनिष्यन् Rv. 7. 100. 1.
नु I.2P.(नौति, प्रणौति; नुत; caus. नावयति; desid. नुनूषति) 1 To praise, extol, commend; सरस्वती तन्मिथुनं नुनाव Ku.7.90% Bk. 14.112%3 see न. -2 To roar, cry. -8 To Bound, shout. -II.1A. (नवते) To go. -Caus. To cause to be drawn into the nose; Charaka.
नु (नू ) त p. p. Praised, extolled &c. नुःf. Praise. -m. 1 A weapon. -2 Time.
नुतिःf.1 Praise, eulogium, panegyric; परगुणनुतिभिः (v.1.) स्वान् गुणान् ख्यापयन्तः Bh. 2.69. -2 Worship, reverence.
JE 6 P. ( gefa) To hurt, kill.
नु 6U. (नुदति-ते, नुत्त or नुन्न, प्रणुदति) 1 To push, push or drive on, impel, propel; मन्दं मन्दं नुदति पवनश्चानुकूलो यथा त्वाम् Me.9; U.5.1. -2 To prompt, incite, urge on; रथचरणसमाह्वस्तावदौत्सुक्यनुन्ना Si. 11.26; Ku.6.65.-3 To remove drive away, cast away, dispel; अदस्त्वया नुन्नमनुत्तमं तमः Si. 1.27% केयूरबन्धोच्छ्वसितैर्नुनोद R.6.68%3 8.40% 16.85%3 Ki.3.33.5.28.-4 To throw, cast, send. -8 Ved. To raise, lift up. -Caus. 1 To remove, drive away. -2 To prompt, incite, push on or urge forward. -With उप to drive away, remove; Si.4.61.4 to dispel, drive off, remove; नयनप्रसरप्रणुन्नमिव बारिरुहम् Si.9.71.