Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 66

अतिसार:
अति (ती) सारः [ अतिसारयति मलं द्रवीकृत्य, वा अतेदार्घः ] Dysentery, violent straining at stool.
a.
अति (ती) सारिन् m. [ अत्यन्तं सारयति मलम् ] The disease called अतिसार. -अतिसारकिन् [ अतिसारो यस्यास्ति इनि कुकू च P. V. 2. 10.] Affected by, afflicted with, dysentery: सातिसारोऽतिसार की AL.
अतिसृज् 6 P. 1 To gives present, bestow, grants अतिसृष्टी राज्यार्धविभाग: Mu. 2: पुरा नारायणेनेयमतिसृष्टा मरुत्वते V. 1. 17; राघवाय तनयां अतिसृष्टवान् 11.18; अनसूयातिसृटेन 12. 97. -2 To dismiss, abandon, part with. -3 To permit, allow. -4 To remit, forgive (as fine &c.).
-5 To leave as a remnant.
अतिसर्गः 1 Granting (of wish) giving स्रष्टुर्वरातिसर्गात्तु मया तस्य दुरात्मनः 1. 10. 42. -2 Granting permission (to do what one likes कामचारानुज्ञा ) P. III 3. 163, one of the senses of the Potential अतिसर्गाच्च पटवो दृष्ट्वा Rām. 5. 62. 7. -3 Dismissal, discharge, parting with; giving away; स्त्रीणां दानविक्रयातिसर्गा विद्यन्ते न पुंसः Nir. - 4 Favour; तवातिसर्गाद्देवेश प्राजापत्यमिदं पदम् । Mb. 8. 31. 2. - [ सर्गं सृष्टिमतिक्रान्तः ] Everlasting, permanent (नित्य); emancipated (मुक्त ).
अतिसर्जनम् 1 Giving granting consigning ज्वलनातिसर्जनात् Ku. 1. 32, consigning to the flames; दीयतामिति वचोऽनिसर्जने Si. 14.48; तत्तदीयविशिखातिसर्जनात् Ki. 13. 57 giving back. -2 Liberality, munificence. -3 Killing. 4 Doception. 8 Separation from porting with.
अतिसृष्टि Superior creation सेषा ब्रह्मणोऽतिसृष्टिः Bri Ar. Up. 1. 4. 6.
अतिसौरभ . Very fragrant भम् Grent fragrance -भः 'The mango tree. अतिसौहित्यम् Staffing oneself with food न त्वमाचरेत्
Ms. 1. 62.
अतिस्पर्श a. Not liberal, niggardly, mean-spirited. -र्शः Slight contact or absence of contact of the tongue and palate in pronunciation; epithet of the semivowels and vowels.
अतिस्नेहः Over-affection, 'हः कार्यदर्शी V. 2 sees or finds what is to be done; 'ह: पापशङ्की S. + is apt to suspect evil.
अतिहस्तयति Deu. P. [ अतिहस्त- णि] 1 To stretch out the hands (हस्तौ निरस्यति ) - 2 [ हस्तिना अतिक्रामति ] To overtake (one) on an elephant.
arat [afa-] 2 P. 1 To go beyond, pass on, over or beyond, cross (time or space); स्तोकमन्तरमतीत्य S. 1; जवादतीये हिमवानधोमुखैः Ki. 14.5t was gone to or renched: स्थातव्यं ते नयनविषयं यावदत्येति भानु: Me. 360 passes out of sight; अतीत्यैकादशाहं तु नामकर्म तथाऽकरोत् 'Ram. after 11 days; गृहपतयश्विरमतायिरे जनैः Si. 13. 53. -2 To enter, step over; अद्वारेण च नानीयात् ग्रामं वा वेश्म वा वृतम् Ms. 4. 73. -3 To excel, surpass, outstrip, be more than a match for ; त्रिस्रोतसः कान्तिमतीत्य तस्थौ Ku. 7. 105
48
अत्ययः
सत्यमतीत्य हरितो हरीश्च वर्तन्ते वाजिनः S. 1; अग्निस्त्विषा नात्येति पूषणम् Si. 2. 23; to excool go beyond transcend ; कुसीदवृद्धिर्दैगुण्यं नात्येति Ms. 8. 1.51 does not exceed; अतीत्य वाचा मनसां च गोचरं स्थिताय Ki. 18. 41, अपराधशतक्षमं नृपः क्षमयात्येति भवन्तमेकया Si 16. 18. 4 To overcome, subdue, vanquish, get the better of; न प्रदीप इव वायुमत्यगात् 1. 19. 53 did not overcome, outlive or survive; to overtake, out-do 5 To walk by, walk past, pass by, leave behind; स्रोतोवहां पथि निकामजलामतीत्य S. 6. 16; सोडत्यगाद् आश्रमम् R. 15. 37. -6 To omit, neglect, disregard, violate, transgress, overstep; न दिष्टमर्थमत्येतुमीशो मर्त्यः कथंचन Mb. avoid : अतीत्य हि गुणान् सर्वान् स्वभावो मूर्ध्नि वर्तते II. 1. 18 देशं कालं च योऽतीयान V. 2. 195; अतीयात्सागरी वेलां न प्रतिज्ञामहं पितुः Rām.: भूतान्यत्येति पञ्च वै Ms. 12.90 oversteps the five elements ( मोक्षं प्राप्नोति Kull ); अत्येति तत्सर्वमिदं विदित्वा Bg. S. 28, 14.20. -7 ( Intraws.) To pass, elapse ( time ); अत्येति रजनी या तु सा न प्रतिनिवर्तते Ram.; अतीते दक्षिणायने &c. -8 To overflow, be redun dant, be in exsess. -9 To die.
over
years;
अतीत P. P. [ इ . ] 1 Gone beyond crossed. -2 (Used petively) (a) exceeding going beyond avoiding, overstepping, having passed neglected &c., with acc. or in comp.; परिच्छेदातीत: Mal. 1. 30 beyond or past detinition; संख्यामतीत or संख्यातीत beyond enumeration, innumerable; तामतीतस्य ते Me. 29; यमुनामतीतमथ शुश्रुवानमुम् Si. 13. 1; वयोतीतः Ki. 11. 2 past youth, advanced in सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीतः स उच्यते Bg. 14. 25; कैर्लिङ्गैस्त्रीन् गुणानेतानतीतो भवति प्रभो 14. 21; बाणपथमतीतः क्रव्यभोजनः V. gone beyond the reach of arrows, past bowshot; अतीतनौकेऽतिनु Ak. who has left the boat, i. e. landed, disembarked. - ( 1 ) Gone by, passed away, past (as time_ &c.); अनीते निशान्ते Dk. 11; असनिवृत्यै तदतीतमेव S. 6. 10; अनागतवर्तमानवेदिना Pt.1; अतीते वर्षुके काले Bk. 7.18; शैशवा: Ms. 8. 27; अतीते कार्यशेषज्ञः शत्रुभिर्नाभिभूयते Ms. 7. 179; लाभस्य च रक्षणार्थम् Pt. 2 182 of past gains; वेत्ति जन्मान्तराण्यतीतानि K. 46. - (e) Dead, deceased; सब्रह्मचारिण्येकाहमतीते क्षपणं स्मृतम Ms. 5. 71; अप्रजायामतीतायां भर्तुरेव तदिष्यते 9. 196, 197. -तम् The past, past time.
0
or
अत्ययः [ इ-अच्] 1 ( a ) Passing away, lapse; ल आधिश्चोपनिधिश्वोभौ न कालात्ययमर्हत: Ms. 8. 145. (2) End, conclusion, termination, absence, disappearance; तपात्यये Ku. 4. 44.5. 23 शिशिरात्ययस्य पुष्पोच्चयः 3. 61; आतप H. 1. 52. -2 Complete disappearance, death, destruc tion, passing away, perishing; पितुरत्ययात् Dk. 61. -3 Danger, risk, harm, injury, evil; जीवितात्ययमापन्नः Ms. 10. 104 the life being in danger or jeopardy; प्राणानामेव चात्यये 5. 27; प्राणात्यये च संप्राप्ते V. 1. 179, Ms. 668, 8:69; पुत्रदारात्यये प्रातः 10. 180 ( Kull. क्षुदवसपुत्रकला ) 4 Suffering, misery, difficulty, distress. -5 Guilt, fault, offence, transgression क्षत्रियस्यात्यये दण्डो भागाद्दशगुणो भवेत Ms. 8. 243 : दाप्यो ऽष्टगुणमत्ययं 8. 100 should be made to pay as a fine for his offence. -8 Attack, assault