Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 473

उपभोगिन्
466
उपमेय
किंचित्कालोपभोग्यानि यौवनानि धनानि च Pt. 2.117; अस्माकमुपभोग्यो । भविष्यति Pt.1. will become our prey, -ग्यम् 1 Any object of enjoyment. -2 Food. -3 Expense incurred for protection (on foorl, clothing, education &c.); व्ययीकृतं रक्षणार्थमुपभोग्यं तदुन्यने Sukra. 2. 335.
उपभोगिन् a. Eating, enjoying.
उपभूषणम् A minor or inferior ornament; implement.
उपभृ U. To boor; अविचलं शिखरैरुपबिभ्रतं ध्वनितसूचित.. मम्बुमुचां चयम् Ki. 5. 12.
उपभृत् /. [उप-भू-आधारे क्विप् ] A round cup userl in sacrifices, made of the wood of the Banian tree; a sacrificial vessel: जुहूर्वाधार द्यामुपभृदन्तरिक्षम् Av. 18. 4.5.
उपभृत . Procured for, brought near; शिष्यायोपभृतं । तेजो यन एतत्समुद्यमः Bhag. 8.15.20.
उपभेद: subdivision.
ETH a. Ved. 1 llighest, uppermost. -2 Most excellent, bost, eminent, first. -3 Nearest.
उपमश्रवस् ।. 1Of highest. fame, -2 m. N. of in son of Kurusravapa and grandson of Mitrātithi; कवि कवींनामुपमश्रवस्तमम् Bv. 2.23.1.
उपमन्त्र 10A. 1 To invoke, eall, invite. -2 To address, call to; उपमन्त्रयते स हिंकार: Ch. Up.2. 13. 1. स्त्री पुंसोपमन्त्रिता. -3 To persuade, conciliate. प्रियामनुगतः कामी बचोभिरुपमन्त्रयन् Bhāg. 9. 18.5.
उपमन्त्रणम् 1 The act of addressing, inviting, calling. -2 Persuading, couxing (उपच्छन्दनम् ); P. I. 3. 17.
उपमन्त्रिन् a. Inviting, persuading: अश्वो बोळहा सुखं रथं हसनामुपमन्त्रिणः Rv.9. 112.1. M. 1A messenger; स्मररुज उपमन्त्रिन्भव्यतामन्यवाः Bhag. 10.47. 19. -2 A subordinate counsellor; Bhay. 10. 71. 29.
उपमन्थनी A staff for stirring; औदुम्बर्या उपमन्थन्यौ Bri. Up. 6. 3. 13.
STARTT a. Ved. Stirring; Vāj. 30.12.
उपमन्यु ५. Ved. 1 Understanding, intelligent. -2 Zealous, striving after, -3 (m.) N. of the pupil of A yoda-dhaumya, who aided Siva in the propagation of his doctrine and received the ocean of milk from him.
उपमा2P., 8, 1.A. 1To compare, liken; तेनोपमीयेत तमालनीलम् Si. 3.8; स्तनौ मांसग्रन्थी कनककलशावित्युपमिती Bh.3.20. -2 To give, grant (Ved.).
उपमा 1 Resemblance, similarity, equality; स्फुटोपमं भूतिसितेन शम्भुना Si. 1. 1, 17.6); Ki. 6.23; इहोपमा सताम् Pt. 2.8 the same is the case with the good. -2 (In Rhet. ) Comparison of two objects different from each other, simile, comparison; साधर्म्यमुपमा भेदे
K. P. 10%; or सादृश्यं सुन्दरं वाक्यार्थोपस्कारकमुपमालंकृतिः R. G.; or उपमा यत्र सादृश्यलक्ष्मीरुलसतिः द्वयोः । हंसीव कृष्ण ते कार्तिः स्वर्गझायवगाहते ॥ Chandr.5.33; Kav.2.14%3; उपमा कालिदासस्य Subhas. (Dandin mentions 32 virieties of 37; see Kāv. 2. 15-50; as to words expressive of उपमा see2.57-65); see K. P. 10 mivealso. -3 The standard of comparison (उपमान); यथा दीपो निवानस्थो नेगते सोपमा स्मृता Bg.6. 19; (आत्मानमुपमां कृत्वा स्वेषु दारेषु रम्यताम् Ran.5.21.8; see °द्रव्य below; mostly at the end of comp., 'like', 'resembling'; बुबुधे न बुधोपमः R. I. 47; 80 स्वर्गीपम, अमरोपम, अनुपम &c. -4 A likeness (as a picture, portrait &c. -5 Heresy, irreligious doctrine; विधर्मः परधर्मश्च आभास उपमा छलः । अधर्मशाखा: पञ्चेमा धर्मज्ञोऽधर्मवत्यजेत् || Bhag.7.15.12.-Comp. -द्रव्यम् any object used for a comparison; सापमाद्रव्यसमुच्चयेन Ku. 1. 49. -रूपकम् a figure in Rhetoric being a mixture of simile and metaphor. -व्यतिरेक: A particular figure combining comparison and contrast.
उपमातृ m. An image-maker, a portrait-painter.
उपमानम् 1 Comparison, resemblance; जातास्तदूर्वोरुपमानबाहाः Ku. 1. 36. -2 The standard of comparison, that with which anything is compared ; one of the four requisites of an उपभा ; उपमानमभूद्विलासिनां Ku.1.5; उपमानस्यापि सखे प्रत्युपमानं वपुस्तस्याः V.2.3%3B Si. 20. 19.-3 (In Nyāya Phil.) Analogy, recognition of likeness, considered as one of the four kinds of pramāņas or means of arriving at correct knowledge. It is defined as प्रसिद्धसाधयात् साध्यसाधनम् ; or उपमितिकरणमुपमानं तच्च सादृश्यज्ञानात्मकम् Tarka. K. तन्न विश्वसनीय वो राक्षसाना रणाजिरे। एतेनैवोपमानेन नित्यं जिह्मा हि राक्षसाः॥ Ram.G. 50.51.-4 A particle of comparison. -Comp. उपमेयभावः relation between the subject of comparison and the standard of comparison. -चिन्तामणिः M. N. of a philosophical work.
उपमित P. II. 1.5ti. Compared, likened, similar &c.
spara: /. 1 Resemblance, comparison, similarity; पालवोपमितिसाम्यसपक्षम् S.D.; तदाननस्योपमिती दरिद्रता N. 1.24. -2 ( In Nyaya Phil.) Analogy, inference, deduction, knowledge of things derived from analogy, a conclusion deduced by means of an उपमान; प्रत्यक्षमप्यनुमितिस्तथोपमितिशब्दजे Bhash P.52. -3 A figure of speech = उपमा q. v. -4 A likeness, picture.
उपमेय pot.p. Fit to be likened or compared, comparable with; (with instr. or in comp.); भूयिष्ठमासीदुपमेयकान्तिः गुहेन ।.6.43 18.31,373; अन्तःपुरं चैककुलोपमेयम् Ku.7.2; Ch. P. 29 v. I. -यम् The subject of comparison, that which is compared उपमानोपमेयत्वं यदेकस्यैव वस्तुनः Chandr. 5.7,9. -Comp. -उपमा a figure of speech in which the उपमान and उपमेय are compared to each other with a view to imply that the like of them does not exist; reciprocal comparison ;