Samvedna Upnishadonu Sarvangin Adhyayan

SR No.: 020625
Original Sutra Author: N/A
Author: Kashyap Mansukhlal Trivedi
Publisher: R R Lalan Collage
Publication Year: 2003
Total Pages: 618
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 341

IN
રાધ રૂપ છે. જે જીવસનું ધ્યાન કરે છે તે નિશ્ચિતરૂપે હ બની જાય છે, અર્થાત્ ઈશ્વરરૂપ
(૧૮) હૃદયમાં રહેલ જીવાત્માની ઉપાસના :
હદયમાં રહેલ જીવાત્મા એ જ પરમાત્મા છે, તે ગાયત્રીરૂપ બ્રહ્મ જ છે. તે જીવાત્મા પાણ, અપાન, થાન, સમાન અને ઉદાન એમ પંચપ્રાણ અર્થાત્ પાંચ છિદ્રોવાળે છે. તેમાં પૂર્વ તરફનું છિદ્ર વાઘ, ચ, આદિત્ય અને તેજ સ્વરૂપ છે જે અન્નાદ્ય છે. દક્ષિણ તરફનું છિદ્ર વ્યાન છે. શ્રોત્ર, ચન્દ્રમા. વિભતિ અને કીર્તિરૂપ છે. પશ્ચિમ તરફનું છિદ્ર અપાન, વાણી અગ્નિ છે. જે તેજ રૂપ અને અન્નને ભક્ષણ કરનાર છે. ઉત્તર તરફનું છિદ્ર સમાન અંતઃકરણ અને મેઘ છે; વાયુ, આકાશ છે તે બળ અને પહતસ્વરૂપ છે. હૃદયમાં રહેલ પરમાત્માનાં આ પાંચેય દ્વારપાલ છે. આ રીતે હૃદયમાં રહેતા જીવાત્માની ઉપાસના કરનાર પરમાત્માને પામે છે.
આ ઉપાસનાનું રહસ્ય એ છે કે, પ્રાણાયામ દ્વારા યોગીજન પ્રાણ ઉપર અંકુશ મેળવે તો તેની શક્તિ વડે કુંડલિની શક્તિ જાગૃત કરી પરમતત્ત્વને પામીને અમૃતતત્ત્વને મેળવી શકે; કારણ કે સ્વર્ગથી પણ ઉપર રહેલ જયોતિ જ મનુષ્યનાં હૃદયમાં છે. જેનો અનુભવ ઉષ્ણતાનાં સ્પર્શ દ્વારા થઈ શકે છે. તેને સાંભળવાનો ઉપાય એ છે કે, બન્ને કા આંગળીથી બંધ કરી દેવામાં આવે તો રથનો ઘોષ, બળદને ચલાવવાના, પ્રગટતી અગ્નિનાં શબ્દ જેવો અવાજ સંભળાય છે. ૧૦૫ (૧૯) શાંડિલ્ય વિધાત 9 નાનું ૧૦૪
सर्व खलु इदं ब्रह्म, तज्जलान्, इति शान्त उपासीत ।
આ જે સર્વ કાંઇ છે તે જwતાન હોવાથી ધારૂપ છે, એ પ્રમાણે શાંતિપૂર્વક ઉપાસના કરવી. અહીં વિનોબા ભાવેનાં મતે પાત્ત એ મુખ્ય વાક્ય છે અને સર્વ gg g૮ વ્રત એ તેનું હતું કારણ દર્શાવતું વાકય છે. શાંતવૃતિથી ઉપાસના કરવો, કારણ કે વિશ્વની દરેક વસ્તુ બ્રહ્મરસથી તરબોળ છે 03
Mલાન્ શબ્દમાં -ગ= તેમાંથી જન્મેલ તન્ન-તત્ ત = તેમાં જ લીન થનાર અને --જન = તેની શક્તિ દ્વારા હલનચલન કરનાર છે. આ શબ્દરૂપ બ્રહ્મનો સંપૂર્ણ અર્થ સંપૂર્ણ જગત એક બ્રહ્મમાંથી જ ઉત્પન્ન થાય છે(તે) તેની શક્તિથી ચાલે છે ( a) અને છેવટે તેમાં જ લન થાય છે (તીયો'.
૩૧૬