________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાગને ફરીથી અર્ધા-અધાં સમાન અંશમાં વિભાજિત કરવામાં આવે છે. બે અન્ય મહાભૂતનાં અંગ મૂળતત્ત્વનાં અર્ધભાગની સાથે જોડાઈને પૂર્ણ અંશની રચના કરે છે. ગામ દરેક વસ્તુમાં દરેક મહામૃતના થોડાક અંશચોકકસ પણે હોય છે. આમ પરસ્પર સંમિશ્રણથી પરિણામ-મૂલક પદાર્થોની સુષ્ટિ ઉત્પન થઈ છે. આ પંચીકરણ અને ત્રિવૃકરણનો સિદ્ધાન્ત એક જ છે. તેમ વેદાન્તસારમાં શ્રી સદાનંદ સમજાવે છે. આ બન્ને સિદ્ધાન્તને નીચે કોઠામાં વિભાજિત કરવાથી સરળ રીતે સમજી શકાશે.
પંચીકરણ
૧૮ વાયુ
૧૮ આકાશ
૧૪૮ અાકાર
પૃથ્વી ૧ર પૃથ્વી ૧૩૮ પાણી પાણી ૧૮ પૃથ્વી પર પાણી તેજ ૧૮ પૃથ્વી ૧/૮ પાણી વાયુ ૧૮ પૃથ્વી ૧૮ પાણી આકાશ ૧૮ પૃથ્વી ૧૮ પાણી
૧૧૯ તેજ ૧૮ તેજ ૧/૨ તેજ ૧/૮ તેજ ૧૮ તેજ
૧૮ વાયુ ૧૮ વાયુ ૧ર વાયુ ૧૮ વાયુ
૧૮ આકાશ ૫૮ આકાશ
૧ર આકરા
૧/૨ ૪૯
ત્રિવૃાકરણ અગ્નિ ૧ર અગ્નિ
૨૪ જલ
૧/૪ પૃથ્વી જલ ૧૪ અગ્નિ
૧૪ પૃથ્વી પૃથ્વી ૧૪ અગ્નિ ૧૪ જુલ
૧ર પૃથ્વી આ સિદ્ધાન્ત એ બાબત સ્પષ્ટ કરે છે કે દરેક તત્ત્વમાં દરેકતત્ત્વ રહેલું છે. અર્થાત્ મિશ્રણથી જ દરેક તત્ત્વ ઉત્પન્ન થાય છે. આ સુષ્ટિના સૂર્ય, ચંદ્ર વગેરે બધાં જ તત્ત્વો મૂળ તત્ત્વોના વિકૃત રૂપ છે. આ પદાર્થોમાં જે લાલ છે તે તેજરૂપ છે જે સફેદ છે તે જલરૂપ છે, જે કૃષ્ણ સ્વરૂપ છે તે અન્નનું રૂપ છે. છા. ઉપ.નો આ ત્રિવૃન્કરનો સિદ્ધાન્ત પાછળથી પંચીકરણનો સિદ્ધાન્ત થઈ ગયો; વાસ્તવમાં એકજ છે પરંતુ ત્રિવૃન્કરણનો પ્રયોગ સરળ છે. કારણ કે આકાશ બધાને અવકાશ આપનાર છે અને વાયુ બધાં જ કાર્યાનું કારણ છે, અને અભિન્ન છે. આ રીતે આકાશ અને વાયુનો તેજ, જલ અને અજનમાં અંતર્ભાવ માનીને પ્રયોગની સરળતા માટે શ્રુતિએ ત્રિવૃત્કરણના સિદ્ધાન્તનું વર્ણન કર્યું છે.*
શ્રીમદ્ . "પંચીકરણમાં પણ આ જ બાબત કહે છે. તેમજ ત્રિવૃત્કરણ અને પંચીકરણ. એક જ છે તેમ દર્શાવેલ છે. ૧૦
૨૨૬
For Private And Personal Use Only
