Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www. kobatirth.org
પીએચ. ડી. પદવીધારીઓમાંના કેટલાકને, તેા એના કેટલાયે માદક સાહેખાને, તે એથી આગળ વધીને અનેક સાહિત્યમમજ્ઞાને સારી રતે ખબર છે કે આપણે ત્યાં ‘સાહિત્યિક સશોધન' જેવું જવલ્લે જ થયું છે, તે મેાટે ભાગે તા એ દિશાનું વલ્ગરાઈઝેશન જ વિસ્તર્યું છે. એમ. ફિલ. જેવી વચગાળાની ઉપાધિને યુનિવર્સિટી-પ્રવેશ મળ્યા છે તે એ વિસ્તારને રાકવાની દિશાનું એક સ્તુત્ય પગલુ જરૂર છે, પણ જે તે સ ંશોધનનું અને તેની પદ્ધતિનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ નહીં હોય, નહીં થાય, તે એ વાંકે વિસ્તાર બની રહેશે. અહીં ‘સાહિત્યિક સંશોધન'નાં સ્વરૂપ અને પદ્ધતિ વર્ણવવાના ઉપક્રમ છે. આ દિશામાં આ પ્રારમ્ભ છે, અને માત્ર નાના પ્રારમ્ભ છે.
*
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧. સાહિત્યિક સશોધનને સંશાધન સાથે અને શેાધનને વિજ્ઞાન સાથે સમ્બન્ધ છે. વિજ્ઞાનને તર્ક સાથે સમ્બન્ધ છે એ જાણીતું છે, અને તેથી સાહિત્ય જેવી કલાએ કે જે અ-તર્કથી પ્રાણવાન બનતી હેય છે—સાથેના એના દેખીતા વિરોધ પણ જાણીતા છે. પરંતુ આછું જાણીતુ એ છે કે કલાનું વિજ્ઞાન અસંભવ નથી—એટલે કે તકના આશરે લઈને સાહિત્યક્લાનાં પરિણામાને વ્યવસ્થાખદ્ ભૂમિકાએ વર્ણવી બતાવવાનું અશકય નથી. એટલે કે વિજ્ઞાન અને ક્લાના દેખીતા વિરાધ એક ભ્રમણા છે. સાહિત્યકલાનું સર્જન શી વિજ્ઞાન-નિબદ્ધ રીતિઓ વડે ન થાય, ન જ થાય; સાહિત્યકલાનું વર્ણન એવી રીતિ, પદ્ધતિઓ વડે થાય, બલÈ તે વિના ન જ થાય. આમ ઘટાવતાં દેખીતા વિરાધ એક ભ્રમણા છે. જ્ઞાનમીમાંસા-પસ્ટીમાલાજી-સહજસ્ફુરણા કે ઇન્દ્રિયજન્ય અનુભવાની પ્રત્યક્ષતા ઉપરાન્ત માનવીય જ્ઞાનલબ્ધિમાં, મનુષ્યચિત્તની તર્ક શક્તિને અને તજન્ય વિભાવનાએ ક પદ્ધતિઓ જેવી વૈજ્ઞાનિકતાના પણ ઉચિત સમાસ ફરે છે, તે નોંધપાત્ર છે. સાહિત્યનું એક પરિણામ, અને પહેલું પરિણામ આનન્દાનુભવ છે. પશુ એ આનન્દાનુભવ જ્ઞાનલબ્ધિમાં પશુ પરિણમે છે એ લેતાં સાહિત્યનું બીજું પરિણામ જ્ઞાન પણ છે. કલામીમાંસા-ઍન્થેટિકસ-માંથી પણ તને કદી બાકાત રખાયા જાણ્યા નથી. સાહિત્યિક સંશાધન, આનન્દ અને જ્ઞાનના મેળ પાડવાની પ્રવૃત્તિ છે, એક નોંધપાત્ર બૌદ્ધિક પ્રવૃત્તિ છે. એ પ્રવૃત્તિમાં વૈજ્ઞાનિક પતિને અને પતિશાસ્ત્રના ફળદાયી વિનિયોગ છે, સાયન્ટીફિક સઁથડ અને મૅથડાલોજીને એમાં પરિણામલક્ષી ઉપયોગ છે. સાહિત્યિક સંશાધનનું સ્વરૂપ સમાય તા મૈથડાલાજી સાથેના એના યાગ, સમ્બન્ધ કેવા હોઈ શકે એ વિચારણાને દિશા મળે.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020618 |
| Book Title | Sahityik Sanshodhan Vishe |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Suman Shah |
| Publisher | Parshva Prakashan |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 39 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 3 MB |