Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૮૫) ૧. (પ્રભાકરોને મત) નિ વિધિઃા વાયુમાં રહેલ સ્પર્શ ગુણ છે. હવે જે દ્રવ્યમાં પ્રભાકર મતના મીમાંસકો નિયોગને વિધિ | સ્પર્શ ગુણ રહે છે, તેજ દ્રવ્યમાં સંખ્યા,
પરિણામ, પૃથફત્વ, સંયોગ, વિભાગ, એવા ૬. (તાર્કિકોને મતે) ઈસાબનતા વિધિઃ બીજા પાંચ ગુણો પણ રહે છે. એ છે ઇષ્ટ સાધનાને વિધિ કહે છે.
ગુણમાંથી કયો ગુણ પરત્વ અપરત્વનું અસવિધિના મુખ્ય બે પ્રકાર છે, અભિધાન
માયિ કારણ છે, તેને નિશ્ચય થઈ શકતા અને અભિધેય વિધિ. અભિધાન વિધિ ચાર
નથી. કેમકે એ છ ગુણેમાંથી એક સ્પર્શ ગુણ પ્રકાર છેઃ (૧) ઉત્પત્તિ વિધિ, (૨) અધિકાર
જ પરત્વાપરત્વનું અસમવાય કારણ છે, અને વિધિ, (૩) વિનિયોગવિધિ અને પ્રયોગ
બીજા પાંચ ગુણ કારણ નથી. એ પ્રકારના વિધિ.
અર્થની કેઈ નિશ્ચાયક યુક્તિ નથી. આવી
રીતે કોઈ એક અર્થને સિદ્ધ કરનારી યુક્તિને ७. इष्टसाधनताबोधकप्रत्ययसमभिव्याहृतવાવર્ગ વિધિઃ | ઈષ્ટની સાધનતાના બોધક જે
અભાવ તે વિનિગમના વિરહ કહેવાય છે, એને પ્રત્યય છે. તે પ્રત્યયવડે ઘટિત જે વાક્ય,
વિનિમ્યવં પણ કહે છે. તે વાયવિધિ કહેવાય છે.
विनियोगविधिः-अङ्गप्रधानसम्बन्धबोधका ઇષ્ટ સાધનતાના બોધક પ્રત્યય , , !
| વિધિઃા અંગ રૂપ કર્મ અને પ્રધાનરૂપ કર્મના તવ્ય, કચ, ઇત્યાદિક વ્યાકરણ શાસ્ત્રમાં | સંબંધનું બોધન કરનાર વિધિ તે વિનિયોગ કથન કરેલા છે; જેમ–=ાતિછોમેન સ્થા
વિધિ. જેમ-રમત (દહીં વડે હેમ કરે છે.) ચત (સ્વર્ગની ઈરછાવાળાએ જ્યોતિષેમ
| विपक्ष:-निश्चितसाध्याभाववान् विपक्षः । નામે યાગ કરે,) આ વાક્યની અંદર રહેલો | જે પદાર્થ સાધ્યાભાવ પ્રકારક નિશ્ચયવાળે જે “નેત' એ પદમાંને ક્રુિ વિધ્યર્થ) હોય છે, તે પદાર્થ વિપક્ષ કહેવાય છે. જેમ, પ્રત્યય છે, તે ઝિરુ પ્રત્યય તિછમ નામે તે વદ્ધિમાન ધૂમત ( પર્વત અગ્નિવાળે છે, યાગમાં સ્વર્ગરૂપ ઈષ્ટની સાધનતાને બોધ કરે છે ધૂમ રૂપ હતુથી) એ અનુમાનમાં પાણીને છે, માટે ત્રિ પ્રત્યયથી ઘટિત હોવાથી એ | ધરા એ વિપક્ષ કહેવાય છે, કેમકે તે ધરામાં વિધિવાક્ય કહેવાય છે.
મનુષ્યને હૃ વરમાવવાન (પાણીને ધરે એ વિધિ વાક્યના ત્રણ પ્રકાર છેઃ (૧)
ણ પ્રકાર છે. ૧) | અગ્નિના અભાવવાળે છે) એ રીતે અગ્નિરૂપ અપૂર્વવિધિ, (૨) નિયમવિધિ, અને (૩)
સાધ્યના અભાવનો નિશ્ચય જ છે. પરિસંખ્યા વિધિ. (એનાં લક્ષણે તે તે विपरतिभावनाः-अतस्मिंस्तद्बुद्धिः । શબ્દોમાં
વસ્તુ જ્યાં નથી તે વસ્તુ ત્યાં છે, એવી બુદ્ધિ. વિધિમુકતિ-નકાર રહિત પ્રતી- જેમ, દેહમાં આત્મવ બુદ્ધિ, તે વિપરીત તિને વિધિમુખ પ્રતીતિ કહે છે. જેમ. આ ભાવના. તે બે પ્રકારની છેઃ (૧) પ્રમાણગતા, ઘડે છે, આ ઘડે છે,” એવી પ્રતીતિને અને (૨) પ્રમેયગતા. વિધિમુખ પ્રતીતિ કહે છે.
विपर्ययः-मिथ्याज्ञानापरपर्यायाऽयथार्थनिવિનિયમનાવ -તરપલપતિ. | વ્યયઃ મિથ્યાજ્ઞાન જેનું બીજું નામ છે, એવો વિરઃા ઘણું વિષયોમાંથી કઈ અર્થને સિદ્ધ અયથાર્થ નિશ્ચય તે વિપર્યય. જેમ, છીંપમાં કરનારી યુક્તિને અભાવ તે વિનિગમના- { રૂપાનું જ્ઞાન, શંખમાં પીતતાનું જ્ઞાન, અને વિરહ કહેવાય છે. જેમ કેઈએ કહ્યું કે પરત્વ મરુભુમિમાં જળનું જ્ઞાન, એ સર્વ મિથ્યા અપરત્વ નામે ગુણોનું અસમાયિ કારણ જ્ઞાન હોવાથી વિપર્યય કહેવાય છે. તેમ દેહમાં
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020174 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 134 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 9 MB |