Darshanik Kosh Part 02

SR No.: 020174
Original Sutra Author: N/A
Author: Chhotalal N Bhatt
Publisher: Gujarat Varnacular Society Ahmedabad
Publication Year: 1938
Total Pages: 134
Language: Gujarati
Classification: Dictionary
File Size: 9 MB

Page 47

( ૧૫૮ ) ૨. મન વનતિન્મનઃ જે દ્રવ્ય સમવાય શબ્દ પ્રમાણથી નિશ્ચિત કરેલા અર્થમાં કોઈ સંબંધે કરીને મનસ્વ જાતિવાળું હોય છે તે બીજા પ્રમાણથી વિરોધની શંકા થાય ત્યારે દ્રવ્ય મન કહેવાય છે.
તે દૂર કરવાને અનુકૂળ તર્કવડે આત્મરૂ. સંવિવાહપામવૃત્તિમન્ત:કરણ સંક- | જ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરનાર જે મનને વ્યાપાર તે લ્પવિકલ્પાત્મક વૃત્તિવાળું અંતઃકરણ તે માન. મનન કહેવાય છે.
४. अपञ्चीकृतभूतकार्यत्वे सति ज्ञानकोभय ४. साधकबाधकप्रमाणपन्यासरूपयुक्तिमिः ચારવં મન(ત્રા અપંચીકૃત ભૂતાનું કાર્ય | ઋચર્ચાનુન્તિને મનનમાં સાધક અને બાધક હેઇને જ્ઞાન તથા કર્મ બન્નેનું જે કરણ પ્રમાણે રજુ કરવારૂપ યુક્તિઓ વડે શ્રતિના (સાધન) હેય તે મન.
અર્થનું અનુચિંતન તે મનન. ૧. મુકવાલિજ્જાળવે સતચિન્T 5. અનુમાનાદિક યુક્તિઓથી આત્માને સુખદુઃખાદિના સાક્ષાત્કારનું કારણ જે દદ્રિય : વિચાર તે મનન. અથવા તે મન.
૬. બૃતાર્થપત્તિમિત્તિનું | શ્રવણ ૬. અદ્વિતત્વે સતિ ચાવવું મન: કરેલા અર્થનું શ્રુતિઅનુકૂળ યુક્તિઓ વડે સ્પર્શથી રહિત હેઈને જે ક્રિયાવાળું હોય ચિંતન તે મનન કહેવાય છે. તે મન.
મનાતશુળ –મન નામે દ્રવ્યમાં (૧) ૭. દ્રવ્યસમવયમરજસ્વીતાપુરમત દ્રવ્ય- સંખ્યા, (૨) પરિમાણ, (૩) પૃથક્વ, (૪) વાપરજ્ઞાતિર્મનઃા દ્રવ્ય જેનું સમવાય કારણ સયોગ, (૫) વિભાગ; (૬) પરવ, (૭) નથી, પણ અણુમાં સમાવેત જે દ્રવ્યત્વ ! અપરત્વ, અને (૮) વેગ, એ આઠ ગુણ નામની અપર જાતિ તે મન.
રહેલા છે. ૮. લાખ તથા સેનાની પેઠે સાવયવ તથા મનના –રાજસ તામસ વૃત્તિઓનો કામાદિવૃત્તિ રૂપે પરિણામવાળું જે અંતઃકરણ, નિરોધ કરીને મનની સૂક્ષ્મતા સંપાદન કરવી તે મનનરૂપ હોવાથી મન કહેવાય છે. તે મનનનો ગુણ છે.
मननम्-साधकबाधकप्रमाणोपन्पासरूपयु- २. वृत्तिरूपपरिणामत्यागेन निरोधाकारपरिજિમિત નત્તિને મનન | શ્રવણ કરેલા ! નામ: મનની વૃત્તિરૂ૫ પરિણામનો ત્યાગ અર્થમાં જે પ્રમાણો સાધક એટલે સિદ્ધ કરીને તેને નિરોધરૂપ પરિણામ પ્રાપ્ત કરવા કરનારાં છે, તથા તે અર્થથી વિપરીત | તે–મનને વિચાર કરતાં અટકાવવું તે-મનનો અર્થનાં જે પ્રમાણો બાધક છે, તે પ્રમાણેની ગુણ છે. સ્કૃર્તિરૂપ યુક્તિઓ વડે શ્રવણ કરેલા અર્થનું મનોમ –મને તિરાધિરાચ: મનથી પુનઃ પુનઃ ચિંતન, તેનું નામ મનન, ભિન્ન બીજી કોઈ ઉપાધિથી રહિત તે - ૨. દ્રિતિયા ણ રવરાનિવર્ણવત્યુ- મનોમય. રચનુ સન્યાને મનના બ્રહ્મસૂત્રના બીજા અધ્યાય- | મનમા –ન્દ્રિઃ સહિત મન: માં જે અર્થ કહ્યો છે, તેના અસતપણની પાંચ કર્મેન્દ્રિય સહિત મન તે મનોમય કોશ શંકાની નિવર્તક યુક્તિઓનું ચિંતન કરવું કહેવાય છે. તે મનન.
મને વ્યસનમ- લીરાતમૂર્ત સ્થાનમાં રૂ. શીવારિર્થે નાનાન્તવિપરાયાં તને ! ચોરી કરવી, વગેરે કર્મો કરવાની ઈચ્છાનું રાવાર નુરતલ્મજ્ઞાનનને મને વ્યાપાર હેતુભૂત જે વ્યસન તે મને વ્યસન.