Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૩૪) ૨. ઉત્તર સ્વર્ણચન નિ રહેલું છે અને એ રીતે અનુમાનને દૂષિત હવે પછીના કાળમાં પિતાને જે કર્તવ્ય છે ! કર્યું. તે ઈ પ્રથમવાદી, “શબ્દ અનિત્ય તેને નિર્દેશ તે પ્રતિજ્ઞા.
છે' એમ કોણે કહ્યું છે? એમ પોતાના બોલેરૂ. વર્તવ્યસ્વઝરલ જ્ઞાનાનુગારઃ || લાનો અપલાપ કરે છે તે પ્રતિજ્ઞાસંન્યાસ જે પ્રકારે પિતે કરવા ધાતે હોય તે પ્રકા | નામે નિગ્રહસ્થાન કહેવાય. રના જ્ઞાનને અનુકૂલ વ્યાપાર (મોઢે બેલી | ઇતિહા પ્રતિજ્ઞાતાર્થરિચાર ગતિબતાવવું, હાથમાં જળ લેવું, ઈત્યાદિ.) | જ્ઞાઢાનિઃ પૂર્વ પ્રતિજ્ઞા કરેલા અર્થને ૪. વણે સાનિર્દેશઃ પ્રતિજ્ઞાવાન્ |
જે પરિત્યાગ તે પ્રતિજ્ઞાાનિ કહેવાય. જેમ અનુમાન પ્રકરણમાં પક્ષમાં સાધ્યને બંધ કરનારૂં જે વાકય પ્રથમ બેલવામાં આવે છે
અનિત્ય છે, પ્રત્યક્ષ ગુણત્વ હોવાથી.) એવા તે. જેમ- પર્વત અગ્નિવાળો છે' એ |
અનુમાન વડે શબ્દમાં અનિત્યત્વ સિદ્ધ કરનારા પ્રતિજ્ઞાવાય છે.
વાદી પ્રતિ બીજે વાદી “s ર' (તે :– સાવરુદ્ધદેતુથ
જકાર.) ઇત્યાદિક પ્રત્યભિના બળથી તે શબ્દમાં પ્રતિજ્ઞાવિયા પોતે કહેલા સાધ્યથી વિરુદ્ધ
નિત્યત્વ સિદ્ધ કરે છે, ત્યારે પહેલો વાદી એમ
કહે કે “ભલે, શબદ નિત્ય હે,' એ રીતે હેતુનું જે કથન તેનું નામ પ્રતિજ્ઞા વિરોધ નામ નિગ્રહસ્થાન છે. જેમ, વ્યં ગુમ
શબ્દના નિયંત્વને અંગીકાર કરીને શબ્દના
અનિત્યત્વની પ્રતિજ્ઞાને ત્યાગ કરી દે છે. પાવિત છુથન સાનુપ્રખ્યમાનવાQI (દ્રવ્ય
એનું નામ પ્રતિજ્ઞાાનિ નામે નિગ્રહસ્થાન ગુણથી ભિન્ન છે, રૂપાદિથી ભિનપણા
છે. ટુંકામાંવડે પ્રતીત નહિ થતું હોવાથી) અહીં ગુણ ભિન્નત્વરૂપ સાધ્યથી, “રૂપાદિથી ભિનપણુવડે
૨ aોરિચા: પ્રતિજ્ઞાાનિઃા પોતે અપ્રતીતિરૂપ' હેતુ વિરુદ્ધ છે. અર્થાત એ છે
કહેલાને પોતે પરિત્યાગ કરવો તે પ્રતિજ્ઞા હાનિ. હેતુ ઉક્ત સાધ્યની વ્યાપ્તિવાળે નથી. એવા
તતપૂ-પિતાના મતથી વિરુદ્ધ શાસ્ત્ર, સાધ્ય વિરુદ્ધ હેતુના કથનને પ્રતિજ્ઞા
પ્રતિતત્રવિકાન્ત – વરતવાવેતર
માત્રામિકસદ્ધાન્ત–વાદી અને પ્રતિવાદી એ વિરોધ કહે છે.
બેમાંથી માત્ર એક જણે જ માન્ય રાખેલા વિશાલ –ાર્થે વરેન જૂષિતે સિદ્ધાન્ત. તઃ પ્રતિજ્ઞાસચારા વાદીએ કહેલા . ૨. સમાનતત્રસિદ્ધઃ પતન્દ્રસિદ્ધ છે જે અર્થમાં પ્રતિવાદીએ દૂષણ આપ્યાથી વાદી સિદ્ધાન્ત પોતાના સમાન શાસ્ત્રોમાં સિદ્ધ હેય તે અર્થને અપલાપ કરે (એટલે પિતે એમ | અને બીજાં શાસ્ત્રમાં અસિદ્ધ હોય, તે કહ્યું નથી, એમ ફરી બેસે છે તેનું નામ ! સિદ્ધાન્ત પ્રતિતંત્ર સિદ્ધાન્ત કહેવાય છે, જેમ પ્રતિજ્ઞા સંન્યાસ છે. જેમ, “ નિત્યઃ | મીમાંસકે શબ્દને નિત્ય માને છે, અને
અવતા' (શબ્દ અનિત્ય છે, ઇંદ્રિય-| નૈયાયિક અનિત્ય માને છે. અથવા નિયાજન્ય જ્ઞાનનો વિષય હોવાથી ) આવું અનુમાન | ચિકને મતે મન ઈદ્રિય છે, અને તેના સમાન કરીને વાદીએ શબ્દનું અનિત્યત્વ સિદ્ધ કર્યું; શાસ્ત્રમાં (વૈશેષિકમાં) પણ મન ઈક્રિય છે. પછી બીજા પ્રતિવાદીએ તે ઐપ્રિયકત્વરૂપ | પણ તેના પ્રતિતંત્રમાં (વેદાન્તમાં) મન ઈદ્રિય હેતુને જાતિરૂપ સામાન્યમાં વ્યભિચાર કથન નથી. આ પ્રતિતંત્ર સિદ્ધાન્ત છે. કર્યો–અર્થાત તે જાતિરૂપ સામાન્યમાં પ્રતિનિY -નિપાડ્યું મુલતઃ પ્રતિજ્ઞા અનિત્યસ્વરૂપ સાધ્ય ન છતાં પણ એંદ્રિયકત્વ | પથાત્મિતિના પ્રતિપાદ્ય વસ્તુની
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020174 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 134 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 9 MB |