Ashok Ane Ena Abhilekh

SR No.: 020057
Original Sutra Author: N/A
Author: Hariprasad Gangadhar Shastri
Publisher: Gujarat University
Publication Year: 1972
Total Pages: 206
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 31

જીવનરેખા
છે. આમ સિલોનની અનુશ્રુતિ બિંદુસારનો રાજ્યકાલ ૩ વર્ષ જેટલો અને અશોકને રાજ્યકાળ ૧+૪=૫ વર્ષ જેટલો વધુ હોવાનું સૂચવે છે. આમાંથી બિંદુસારનાં ૩ અને અશોકના ૧ વર્ષની સામે પુરાણોની સાલવારીમાં અભિષેક પહેલાંનાં ૪ વર્ષ મૂકી, આ બે અનુકૃતિઓના આંકડાઓ વચ્ચે મેળ મેળવવાનું સૂચવાયું છે.' પુરાણોમાં મૌર્ય વંશનો કુલ રાજ્યકાલ ૧૩૭ વર્ષને જણાવ્યો છે, તેમાં એક પરંપરા પ્રમાણે વ્યકિતગત રાજ્યકાલનો સરવાળો ૪ વર્ષ ઓછો ને બીજી પરંપરા પ્રમાણે ૭ વર્ષ ઓછો થાય છે, તે અશોકનાં ૪ વર્ષ તથા બિંદુસાર અને અશોકનાં ૩+૪=૭ વર્ષ ઓછાં હોવાને લીધે હશે? ગમે તેમ, અશોકે ઓછામાં ઓછાં ૩૭ અને વધુમાં વધુ ૪૧ વર્ષ રાજ્ય કર્યું લાગે છે.
સિલોનની અનુકૃતિ અનુસાર અશોકનાં અંતિમ વર્ષ દુઃખમય નીવડ્યાં. ત્રીસમાં વર્ષે અગ્રમહિષી આસન્દિમિત્રા મૃત્યુ પામી ને ચાર વર્ષ પછી રાણી બનેલી તિષ્યરક્ષાએ અશોકને અતિપ્રિય બોધિવૃક્ષનો નાશ કર્યો. ‘દિવ્યાવદાન’ પ્રમાણે એ રાણીએ વળી અશોકના પ્રિય પુત્ર કુણાલને કપટથી અંધ કર્યો. એમાં વળી એમ પણ જણાવ્યું છે કે અશોક બૌદ્ધ ભિક્ષુસંઘને અઢળક દાન આપવામાં રાજકોશ ખાલીખમ કરી નાખતો હોઈ એના અમાત્યોની વિનંતીથી યુવરાજ સંપતિએ તે પર કડક અંકુશ મૂક્યો ને અશોકની રાજસત્તા ઔપચારિક અને પોકળ બની ગઈ.
પરંતુ આ આનુશ્રુતિક વૃત્તાંતમાં કંઈ ઐતિહાસિક તથ્ય રહેલું હશે કે કેમ એ શંકાસ્પદ છે. રાજા અશોકની ધર્મપરાયણ નીતિથી રાજકુટુંબની તેમ જ અધિકારી વર્ગની કોઈ વ્યકિતઓને રાજનીતિ તથા અર્થકારણની દૃષ્ટિએ અસંતોષ રહેતો હોય એ. સંભવિત છે, પરંતુ એને લઈને એ રાજવીનું જીવન અંતિમ વર્ષોમાં દુ:ખમય અને દુઃખાન નીવડ્યું એમ માનવું અસ્થાને છે. વસ્તુત: આવી આનુશ્રુતિક કથાઓ ઘણી વાર પાછળથી ઉપજાવી કાઢેલી હોય છે.
સમયાંકન: સિકંદરની ભારત પરની ચડાઈ (ઈ. પૂ. ૩૨૭–૩૨૫) અને એ બાદ થયેલા એના મૃત્યુ(ઈ. પૂ. ૩૨૩)ના સમય પરથી ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના
1. Barua, op. cit., pp. 58 f.
૨. વિગતો માટે જુઓ હરિપ્રસાદ શાસ્ત્રી, પુરાણમાં આપેલી મૌર્ય વંશની સાલવારી', ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ ૨૦મું સંમેલન હેવાલ, પૃ. ૨૫૫-૬૧.
૩ Barua, op. cl, pp. 60f.