Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અોક અને એના અભિલે
આ પરથી આ અભિલેખમાં પર્વતો, શિવાર્તા, શિલાફલકો ને ગુફાઓ એવા ચાર શિલા-પ્રકારોને ઉલ્લેખ મળે છે. અલબત્ત જે શૈલલેખમાં તે લેખ શિલા સ્તંભ પર પણ કોતરાવવા જણાવ્યું છે તે લેખો કોઈ શિલાતંભો પર કોતરેલા મળ્યા નથી ને જે સિલાસ્તંભલેખમાં શિલાફલકો પર પણ કોતરાવવાની ભલામણ કરી છે તે લેખ કોઈ શિલાફલક પર કોતરેલો મળ્યો નથી.
આ ઉલેમાં “પર્વત’ અને ‘શિવાસ્તંભને અર્થ સ્પષ્ટ છે. ધૌલી, જૉગઢ, રૂપનાથ અને સહસરામના લેખ સ્પષ્ટત: ‘પર્વત’ પર કોતરાયા હોવાનું જણાવ્યું છે. આથી મુખ્ય શૈલલેખો તથા ગૌણ શૈલેખોને અશોકની પરિભાષામાં “પર્વતલેખ” કહેવાય. પરંતુ પર્વતના જે ભાગ પર લેખ કોતરેલા હોય છે તે પર્વતની મોટી મોટી શિલાઓ હોય છે. કેટલીક વાર તો તે મહાશિલા પર્વતની મહાશિલાઓથી અલગ પડીને જમીનની સપાટી પર રહેલી હોય છે, જેમ કે ગિરનારની. અંગ્રેજી માં આવી મોરિલા માટે “rock' શબ્દ પ્રજાપો છે. ગુજરાતીમાં “મહાશિલા' શબ્દ પ્રપોજીએ, તો megalith” સાથે ગોટાળો થાય. આથી અહીં “શૈલ' શબ્દ પ્રયોજવો ઉચિત છે. એમાં કટક(પર્વતનો બહાર ઊભો કે ઢળતો ભાગ)ની મહાશિલાનો તેમ જ પર્વતને અર્થ આવી જાય છે.
શિલાસ્તંભ તો સ્પષ્ટ છે, પણ શિલા “ફલક' કોને કહેવા? ફલક એટલે ચપટી છાટ. ગિરનારનો શૈલ ૧૨ ફૂટ ઊંચે છે. ને નીચે એને ઘેરાવો ૭૫ ફૂટ જેટલો છે. બૈરાટને શૈલ ૧૭૮૨૪૪૧૫ જેટલો મોટો છે. એવા શૈલોની સરખામણીએ કલકત્તા-બૈરાટ શિલા ઘણી નાની છે, માત્ર ૨૪૨ ૪૧ ફટ જેટલી જ. આથી ભાંડારકર સૂચવે છે તેમ તેને શિલાફલક’ ગણી શકાય. શિલાતંભ નં.૭માં ‘શિલાફલકોને ઉલ્લેખ હોવા છતાં, શિલાલકનો હજી આ એક જ નમૂને મળ્યો છે. ઘણા લેખકો એને શિલાફલક તરીકે ચાલગ ન પડતાં એને શૈલ૯માં સમાવેશ કરે છે.
વિષયની દૃષ્ટિએ જોઈએ, તે શૈલલેખો તથા સ્તંભલેખના કેટલાક પેટા-પ્રકાર છે. શૈવ બોમાં જે ચૌદ લેખોની લેખમાલામાં છે તે મુખ્ય શૈલલેખો ગણાય છે. એની સરખામણીએ બીજા બધા “ગૌણ શૈલલેખ” ગણાય છે. ધૌલી અને જગઢમાં જે બે બીજા લેખ આપેલા છે તેને ‘બેરાલગ લેખકે “બે અલગ કલિંગ લેખો કહે છે, કેમ કે તે કલિંગમાં આવેલ તસલી અને સમાપા નગરીઓના અધિકારીઓને ઉદ્દેશીને છે.
રૂપનાથ, સહપરામ, ઐસર વગેરે સ્થળોએ જે ગૌગ શૈલેખ છે, તેમાં અશોકે પિતાના ધર્મપ્રસારની આરંભિક કારકિર્દી વર્ણવી છે. બ્રહ્મગિરિ, સિદ્ધાપુર, જટિંગ
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020057 |
| Book Title | Ashok Ane Ena Abhilekh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hariprasad Gangadhar Shastri |
| Publisher | Gujarat University |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 206 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |