Ashok Ane Ena Abhilekh

SR No.: 020057
Original Sutra Author: N/A
Author: Hariprasad Gangadhar Shastri
Publisher: Gujarat University
Publication Year: 1972
Total Pages: 206
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 123

અશોકના ઉત્તરાધિકારીઓ
૧૦૭
ત્યાં મોકલ્યાનું ને પિતાના પ્રણયની નિષ્ફળતાથી દાઝે બળતી તિષ્યરક્ષાએ અશોકના નામે કુનાલને અંધ કરાવ્યાનું જણાવ્યું છે. આ અનુશ્રુતિ ઘણે અંશે કપોલકલ્પિત હોવા સંભવે છે. જૈન અનુશ્રુતિમાં તો અંધ કુનાલના પુત્રસંપ્રતિને અશોકનો સીધો ઉત્તરાધિકારી જણાવ્યો છે, જ્યારે ઘણાં પુરાણમાં કુનાલે ૮ વર્ષ રાજ્ય કર્યાનું જણાવ્યું છે. આથી એના અંધત્વની વાતમાં કંઈ ઐતિહાસિક તથ્ય રહેલું હોય તો કુનાલે ધૃતરાષ્ટ્રની જેમ ઔપચારિક રીતે રાજસત્તા ધરાવી હોય; પ્રાય: સગીર પુત્ર સંપ્રતિના વાલી તરીકે એટલાં વર્ષ રાજ્યનાં સૂત્ર ધારણ કર્યા હોય. એણે “સુયશા” એવું અપર-નામ રાજ્યારોહણ સમયે ધારણ કર્યું હશે. ‘દિવ્યાવદાનમાં એને ધર્મવિવર્ધન’ કહ્યો છે.
સંપ્રતિ કુનાલનો પુત્ર અને અશોકને પૌત્ર હતો, એવું બૌદ્ધ તથા જૈન સાહિત્યમાં સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે. સુહસ્તીના ઉપદેશથી એણે જૈન ધર્મ અંગીકાર કર્યો ને તે જૈન ધર્મને પરમ પ્રભાવક બન્યો. એણે ત્રિખંડ ભરતક્ષેત્રને જિનાયતનેથી વિભૂષિત કર્યું. એ પાટલિપુત્રથી ઉજજયિની સુધી રાજસત્તા ધરાવતો.
શાલિશ્કનો ઉલ્લેખ “ગાર્ગીસંહિતા' નામે જ્યોતિષગ્રંથમાં પણ આવે છે. તેમાં એને દુષ્ટ કલહકારી અને જુલમી તેમ જ ધર્મની વાતો કરવા છતાં અધાર્મિક કહ્યો છે.
પછીના બે રાજાઓ વિશે અન્ય ઉલ્લેખ મળતા નથી. પરંતુ છેલ્લા રાજા બૃહદ્રથી વિશે બાણભટ્ટના ‘હર્ષચરિત'માં પણ ઉલ્લેખ છે. પુરાણોમાં બૃહદ્રથને ઉથલાવી પાડી સેનાની પુષ્યમિત્રે શુંગવંશનું રાજ્ય સ્થાપ્યાનું જણાવ્યું છે; બાણભટ્ટ સેનાપતિ પુષ્યમિત્રે રાજા બૃહદ્રથનું નિકંદન કેવી રીતે કાઢયું તે જણાવે છે.
આમ પુરાણોમાં જણાવેલા અશોકના આ છ ઉત્તરાધિકારીઓ પૈકી ચાર વિશે અન્ય કૃતિઓમાંથી સમર્થન મળે છે. પુરાણમાં આપેલી ભિન્ન ભિન્ન વિગતોમાંથી ઉપર પ્રમાણે નામો પસંદ કરતાં નવ રાજાઓની સંખ્યા તેમ જ ૧૩૭ વઈને મેળ પણ મળી રહે છે.
૧. Thapar, op. cit, p. 52.
૨. કુનાલ બૌદ્ધ ધર્મથી વિમુખ થતાં બૌદ્ધ ભિક્ષુઓએ એને આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ ‘અંધ' કહ્યો હશે એવું થાપર ધારે છે (પૃ. ૧૮૬). પરંતુ એને બૌદ્ધ દિવ્યાવદાને ધર્મવિવર્ધન' કહ્યો છે.
3. PHAI, p. 351.