________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાસ્તુકલા અને શિલ્પકલામાં પ્રદાન
૧૦૧
મહાક્ષત્રપ રુદ્રદામાના જૂનાગઢ શૈલલેખમાંથી જાણવા મળે છે. આ લેખ અશોકના ચૌદ ધર્મલેખવાળા શૈલ પર કોતરાયો છે. એમાં જણાવ્યા મુજબ સુરાષ્ટ્ર(સૌરાષ્ટ્ર)ના વડા મથક ગિરિનગર (જુનાગઢ પાસે) પાસે, ગિરિ ઊર્જયત(ગિરનાર)માંથી નીકળતી સુવર્ણસિકતા (સોનરેખ) પલાશિની વગેરે નદીઓના પ્રવાહની આડે સેતુ (બંધ) બાંધીને સુદર્શન નામે જળાશય કરવામાં આવ્યું હતું. આ જળાશય મૌર્ય રાજા રાંદ્રગુપ્તના રાષ્ટ્રિય (રાજ્યપાલ) વૈશ્ય પુષ્યગુપ્ત કરાવ્યું હતું. અશોક મૌર્યના સમયમાં રાષ્ટ્રિય યવનરાજ તુષાફે તેમાંથી નહેરો કઢાવી. આગળ જતાં ચાર એક વર્ષ પછી અતિવૃષ્ટિને લઈને નદીઓમાં આવેલા ભારે પૂરને લઈને સુદર્શનના સેતુમાં મોટું ગાબડું પડ્યું ને જળાશય ખાલીખમ થઈ ગયું ત્યારે તે સમયના રાજ્યપાલ સુવિશાખે પૌરજનો તથા જાનપદ જનોના અનુગ્રહ અર્થે સેતુ સમરાવીને એને વધુ સુદર્શન બનાવ્યું. આ ઉલ્લેખ પરથી આ જળાશય પીરજનો (નગરના જનો) ઉપરાંત જાનપદજનો(જનપદના જન)ને પણ કેટલું ઉપયોગી હતું એની પ્રતીતિ થાય છે. ચંદ્રગુપ્તના સમયમાં આ જળાશય માત્ર નગરજનોનું રમણીય વિહારસ્થાન હશે,
જ્યારે અશોકના સમયમાં એ આસપાસના વિશાળ જનપદના સંખ્યાબંધ કૃષિકારોને નહેરો વાટે સિંચાઈ માટે પાણી પૂરું પાડનારું ઉપયોગી જળાશય નીવડ્યું હશે.
આમ અશોકે લૌકિક તથા ધાર્મિક સ્થાપત્યના ક્ષેત્રમાં પરંપરાગત પ્રદાન કરતા રહીને તેમ જ શિલા-સ્થાપત્યમાં તથા શિલા-શિલ્પના ક્ષેત્રમાં કેટલાંક નવાં પ્રદાન કરીને ભારતીય પ્રાચીન સ્થાપત્યમાં કેટલોક ગણનાપાત્ર ફાળો આપ્યો.
૧. ગિ.વ. આચાર્ય, ગુજરાતના ઐતિહાસિક લેખો', ભાગ ૧, લેખ . ૬.
For Private And Personal Use Only
