Ashok Ane Ena Abhilekh

SR No.: 020057
Original Sutra Author: N/A
Author: Hariprasad Gangadhar Shastri
Publisher: Gujarat University
Publication Year: 1972
Total Pages: 206
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 101

૭. વાસ્તુકલા અને શિલ્પકલામાં પ્રદાન
અશોક ધર્મપ્રસારના કાર્યમાં માત્ર સીધોસાદો ઉપદેશ આપીને સંતોષ માનતો નહિ, પણ એ ધર્મ લોકોને રૂચિકર લાગે તેનું ધ્યાન રાખતો. બૌદ્ધ ધર્મ તરફના અનુરાગે એને અનેક સ્તૂપ બંધાવવા પ્રેર્યો, શ્રમણી તરફના આદરે એને ડુંગરમાં ગુફાઓ કંડારી અપાવવા છે, તો ધર્મપ્રસારની ભાવનાએ એને ધર્મલેખો કોતરવા માટે મનહર શિલા સ્તંભ ઘડાવવા પ્રેર્યો. આમ ધર્મશીલન અને ધર્મપ્રસારની ભાવનાએ એને વાસ્તુકલા તથા શિલ્પકલામાં ગણનાપાત્ર પ્રદાન કરવાની પ્રેરણા આપી.
રાજાઓ લૌકિક તેમ જ ધાર્મિક સ્થાપત્ય તથા શિલ્પકલાને પ્રોત્સાહન આપવામાં મહત્વનો ભાગ ભજવતા. ધર્મપરાયણ રાજા અશોકે ધાર્મિક સ્મારકોના નિર્માણમાં ગણનાપાત્ર પ્રદાન કર્યું એ હકીકત છે. એ ઉપરાંત રાજા તરીકે એણે લૌકિક સ્થાપત્યના નિર્માણમાં પણ કેટલોક નોંધપાત્ર ફાળો આપેલો એવી અનુકૃતિ છે.
નગરો-અનુકૃતિ અનુસાર અશોકે બે નગર વસાવ્યાં. એમાંનું એક છે શ્રીનગર, જે કાશ્મીરનું પાટનગર છે. એ નગરમાં એણે ૫૦૦ બૌદ્ધ વિહાર બંધાવેલા મનાય છે. ત્યાં એણે કેટલાંક દેવાલય પણ બંધાવ્યા હતાં. સાતમી સદીમાં ચીની પ્રવાસી યુઆન વાંગે શ્રીનગરમાં લગભગ ૧૦૦ બૌદ્ધ વિહાર મજૂદ રહેલા જોયા હતા ને ત્યાં અશોકે બંધાવેલા ચાર સ્તૂપ પણ દીઠા હતા. અશોકે શ્રીનગર વસાવ્યા વિશે કવિ કલ્હણ-કૃત ‘રાજતરંગિણી'માં પણ ઉલ્લેખ આવે છે. - બીજું નગર અશોકે નેપાલમાં બંધાવ્યું ગણાય છે. રાજાએ નેપાલની મુલાકાત લીધી ત્યારે તેણે ત્યાં એની યાદગીરીમાં દેવ-પતન (દેવ-પાટણ) નામે નગર વસાવ્યું. નેપાલની મુલાકાત વખતે અશોકની સાથે એની કુંવરી ચારુમતી અને એના પતિ દેવપાલ પણ ત્યાં આવેલા. એ દીકરીજમાઈ ત્યાં રહી ગયાં. રામતીએ ત્યાં ભિક્ષીઓ માટે અને દેવપાલે ભિશુઓ માટે વિહાર બંધાવ્યો. દેવ-પાટણમાં હજી ચાર પ્રાચીન સ્તૂપ મેજૂદ છે.
9. Watters, On Yuan Chwang's Travels in India, p. 267 ૨. સર્ગ ૧, લો. ૧૦૧-૧૦૭. 3. Cambridge History of India, Vol. I, p. 501.