Page Text
________________
૪૦
ઉરચારણ
[– માદા જાન વરવા = આંખ આડા કાન કરવા; –નું શબ્દોના ઉચ્ચારણ વિષે સૂચન મૂકવામાં આવ્યાં વળથા વસવું = આંખનું ચણિયારું ખસવું.1. છે, તે તેના પછી તરત જ અને વ્યાકરણ બતાવ્યું
જ્યાં મૂળ શબ્દનું રૂપાંતર થઈને શબ્દપ્રયોગ છે તે પહેલાં, () આવા કૌંસમાં છે.
બને ત્યાં તે આખે લખે છે. જેમ કે, મારે પાટા ઉચ્ચારણમાં હશ્રુતિ, યકૃતિ, પચે અનુનાસિક, વાંધવા, માં મીંચીને ઈ. પહોળા ઍ , અને ક્યાંક લધુપ્રયત્ન અકાર (જેમ સામાન્યપણે, શબ્દપ્રયોગો કક્કાવાર કમે મૂકથા કે. “કહેવું”) બતાવ્યા છે. દરેકના સંકેતની સમજ છે. જ્યાં મૂળ શબ્દ આગળ કઈ પદ આવે તે સંકેતસૂચિમાં જુઓ.
શબ્દપ્રયોગ હોય, (જેમ કે, માંવની રામ) ત્યાં પિચ અનુનાસિક જ બતાવવામાં આવ્યો છે તે, ઉપરના સામાન્ય શબ્દપ્રયોગો પછી, અને તેમના અને તે (૧) આવું પિલું મીઠું કરીને બતાવ્યો છે. ક્રમમાં આપવામાં આવ્યા છે. એટલે, સંસ્કૃત ઢબને અનુનાસિક બતાવવા ખાસ
શબ્દપ્રયોગોની ગોઠવણને આ સામાન્ય ધારો છે. ચિહન નથી ક્યું. જયાં (૨) સંકેત ન હોય ત્યાં તેમાં કયાંક આઘાપાછી રહી ગઈ હોય તે જોઈ સંસ્કૃત ઢબને અનુનાસિક સમજ.
લેવામાં વાચકને ખાસ મુશ્કેલી નહિ પડે. દીર્ઘ ઈ, ઊ સાથે આવતો અનુસ્વાર જોડણીના
નહિ સંઘરેલાં સાદા શબ્દરૂપ નિયમ ૧૯ પ્રમાણે નક્કી છે કે, તે પચે હશે. તેથી તે સ્થાએ (૦) આ સંકેત મૂકવામાં નથી આવ્યું. નામ તેમ જ વિશેષણ પરથી થતાં લઘુતા- કે જેમ કે, જુઓ ખીંટી, ખેંચ ઇં.
લાલિત્ય વાચક બધાં રૂપ કોશમાં ઉમેરવામાં આવ્યાં
નથી. એવા શબદોમાં મૂળ જોડણી જ કાયમ રહે છે. અને એથી ઊલટ-પક્ષે હસ્વ ઇ સાથે અનુસ્વાર સંસ્કૃત ઢબને હશે, એ પણ જોડણીના નિયમથી જોડણીમાં ફેરફાર થતો હોય તેવાં ક્રિયાપદનાં
સ્પષ્ટ છે. જેમ કે, ખિંડ, કિંમત છે. જોકે, ઉપર ભાવે, કર્મણિ અને પ્રેરક રૂપે યેજીને આપવામાં કહ્યું એમ, તે અનુસ્વાર ઉચ્ચારણમાં બતાવવાનું રાખ્યું આવ્યો છે. (જે ધાતુનાં એવાં રૂપ વિચિત્ર જેવાં નથી; પચે અનુનાસિક ન કહ્યો હોય ત્યાં એ સમજી લાગ્યાં છે તે આપ્યાં નથી.) તેવાં રૂપમાં અમુકનું લેવા ઉપર રાખ્યું છે.
પ્રેરક કે ભાવે ચા કર્મણિ એટલે ટૂંક ઉલ્લેખ કરવા
ઉપરાંત અર્થ આપે નથી; સિવાય કે, તેથી અલગ તેવી જ રીતે પહોળા ઍ ઍ જ્યાં હોય ત્યાં
બીજો અર્થ હોય. બતાવ્યા છે. જ્યાં તે ન બતાવ્યા હોય ત્યાં સામાન્ય સંસ્કૃત એ, એ સમજી લેવાના.
૨ ને ૨ બંને સરખી રીતે સ્વીકાર્ય ગણેલાં છે.
એટલે કેશમાં જ્યાં બેમાંથી એક આપેલું છે ત્યાં હકૃતિનું સ્થાન જે બે વર્ષે વચ્ચે હોય તેના
બીજું વાપરવાને વાંધો નથી. પહેલા વર્ષે જોડે તે બતાવ્યું છે. જેમ કે, તારું
છાપવાની સવડ ખાતર અને શબ્દોની સંખ્યા (તા'). પ્રાયઃ પહેલા વર્ણ સાથે વિશેષે તે કૃતિ જોડાયેલી છે, એમ માન્યું છે.
ન વધારવાના ઉદેશથી, અનુસ્વારના વિકલ્પમાં અનુ
નાસિક વપરાય છે તે વાપરીને જુદા શબ્દો આપેલા શબ્દપ્રયોગ
નથી. જ્યાં જ્યાં અનુસ્વારને ઠેકાણે અનુનાસિક
વાપરી શકાય ત્યાં ત્યાં તે વાપરવાની છૂટ છે. ઉદા. જે શબ્દનો શબ્દપ્રયોગ હોય તે, એ શબ્દના
અંત- અન્ત; દંડ–દડ. અર્થો પૂરા થયા પછી પૂર્ણવિરામ કરી, [ ] આવા કૌંસમાં આપવામાં આવ્યો છે.
વિશેષણ પરથી તા, ત્વ, પણું જેવા પ્રત્ય
લાગીને બનતાં નામના અર્થ સામાન્યતઃ આપવામાં તે શબ્દના થડ તળે બીજા શબ્દો કે તેના સમાસ
આવ્યા નથી. તેમ જ જ્યાં વિશેષણ અને નામ, કે હોય તે તે બધા, તેના શબ્દપ્રયોગો કો સ [ ] વિશેષણ અને અવ્યયન અર્થે સરખા જ થતા હોય, પૂરે થાય ત્યાર પછી આપ્યા છે.
ત્યાં અર્થો ફરી ન લખતાં સાથે જ લખેલા છે. જેમ ટૂંકાણને ખાતર, શબ્દપ્રયોગ લખવામાં મૂળ કે, જુઓ વિવેચક, બરાબર. વ્યાકરણ દ્વારા અર્થશબ્દ ફરી લખ્યો નથી, પણ અધ્યાહાર-સૂચક – આવી નિર્દેશ કરીને, તે સમજી લેવાશે એમ ગણી, લાઘવ લીટી મૂકીને ચલાવ્યું છે. જેમ કે, “આંખ” માં સાધવામાં આવ્યું છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016105 |
| Book Title | Sarth Gujarati Jodni Kosh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gujarat Vidyapith Ahmedabad |
| Publisher | Gujarat Vidyapith Ahmedabad |
| Publication Year | 1967 |
| Total Pages | 950 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |