Page Text
________________
નાગર અપભ્રંશ
૧૨૭૧
નાગા
ઉત્તર ગુજરાતના વડનગરમાં જેમનો વિકાસ થયેલ છે તેવા નાગરી* વિ. [સ, પં.1 નાગરને લગતું, નાગરનું બ્રાહ્મણનો એક પ્રકાર (વડનગરા વિસનગરા સાઠોદરા નગરી-કરણ ન. [સં.] ગ્રામવાસીને સંસ્કાર આપી શહેરી ચિત્રોડા કૃષ્ણરા, અને વડનગરથી સ્વતંત્ર પ્રશ્નોરા, આ છ બનાવવાની પ્રક્રિયા. (૨) નાગરિક ન હોય તેને નાગરિક કરવાપિટા પ્રકાર. એમાં વનગર તથા સાઠોદરામાં “ગૃહસ્થ' પણું,
| [આપવાની ક્રિયા અને એના ગેર) બ્રાહ્મણ એવા આંતરિક બબ્બે ભેદ). નાગરીકરણ ન. સિં] દેવનાગરી લિપિ જેવો લિપિને મરાઠ (સંજ્ઞા) (૩) ઉત્તર ગુજરાતની એ નામની એક વણિક કેમ નાગરીય વિ. [સ.] નગરને લગતું અને એને પુરુષ. (સંજ્ઞા.)
નાગરીય વિ. [૪] નાગરને લગતું નાગર અપભ્રંશ (ભેશ) . [સં.) એ “નાગર(પ).” નાગરી લિપિ સી. [ર્સ.] જઓ “નાગરી(૧).' નાગરડી સ્ત્રી. [સં. નાગર + ગુ. “હું” સ્વાર્થે ત. પ્ર. + ગુ. નાગ ન. સિં.] જુઓ “નાગર-તા”.
+ ગુ. ‘ઈ’ સ્ત્રી પ્રત્યય] નાગર સ્ત્રી (તુચ્છકારમાં.) નાગલ ન. [સં. ના] હળ (શેરડી વગેરે વાવવાનું) નાગરણ (-ચ્ચ) સ્ત્રી. [સં. નાગર + ગુ. અણી પ્રત્યય નાગલ ન. ધંસરીની સાંબેલ. (૨) હળને ધુંસરી બાંધવાનું જઓ “નાગરાણી.”
દોરડું, નાગળ નાગરણું ન. દેરડું [‘એલીગન્સ' (ન. લ.) કુશળતા, નાગલિયાં, ૦ કેહલિયાં ન., બ. વ. એ “ધી-તેલાં.” નાગરતા સ્ત્રી., - ન. સિં.] નગરપણું. (૨) (લા.) ચતુરાઈ, નાગ(-)લિયા ૫. દડે રમવાની એક રમત નાગર બંદી (-બન્દી) સ્ત્રી. [ + ફા.] (લા.) હળ ઉપર નાગલી સ્ત્રી. એ નામનું જુવાર જેવું એક ધાન્ય. (૨) લેવામાં આવતે વેરો
કાનમાં પહેરવાનું એક ઘરેણું. (૩) એ નામની એક નાગર-મેથ સ્ત્રી. સિં. + જુઓ મેથ.] એ નામનું એક ઘાસ વનસ્પતિ.(૪) ભેંસની એ નામની એક જાત નગર-વટ ન, (૭) સ્ત્રી. સિં. નાગર + વૃત્તિ> પ્રા. વટ્ટ નાગલું ન. [સં. નાન + ગુ. ‘લું સ્વાર્થે ત. પ્ર.] જુએ સ્ત્રી.] જ્ઞાતિ તરીકેનું નાગરપણું
નાગડું.” (૪).” (૨) (લા) હોકાની નાળ સાથે બાંધેલી નાગર-વાહ (-ડથ) , હે પું. સિં. નાગર + જુઓ “વાડ દેવી કે સાંકળી -“વાડો.'] નાગર કોમને રહેવાને લત્તો
નાગલું-પૂગલું વિ. [ઓ “નામું-પગું- + બંનેને ગુ. “લ' સ્વાર્થે નાગરવેલ (થ), -લી સ્ત્રી. [સં. નાગર-વી, વચ્ચે “રન ત. પ્ર.] જુઓ “નામું-૫શું.” (૨) (લા.) ગરીબ, નિર્ધન પ્રક્ષેપ મુખવાસને માટે કાથા-ના-સેપારી વગેરે સાથે નાગલ છું. જિઓ નાગલું.] જવારા ગેર વગેરેને પૂજતાં ખવાતાં પાનને વેલો
એને ચડાવવામાં આવતે રૂને પંભડા કરેલ દોરે. (૨) એ નાગરશી સ્ત્રી. ભેંસની એક પ્રકારની ખેડ
નામને એક દાવ. (વ્યાયામ.) નાગ-રસ છું. [સં] પીવાથી વૃદ્ધાવસ્થા ન આવે એવી નાગલોક પું. [સં.] પૌરાણિક માન્યતા પ્રમાણે સર્પાતિ
કિ કાલ્પનિક ૨સ. (૨) અમૃત, પીયુષ, સુધો - નાગની જલિને દિવ્ય-પ્રદેશ, પાતાળ. (સંજ્ઞા) (૨) નાગ કે નાગ-રસાયન ન. [સ.] એક પ્રકારની ઔષધીય ગળી (પાન- સર્વેની પ્રજા. (સંજ્ઞા.) બીડામાં વાપરવાની)
નાગ-વલી સ્ત્રી. [સં.] જુઓ “નાગરવેલ.” નાગરાજ પું. [સં] નાગનો રાજ, શેષનાગ. (૨) છંદ શાસ્ત્રને નાગ-વાયુ પં. [સં.] ઓડકાર અને ઉલટીમાં કારણરૂપ વાયુ રચનાર એક ઋષિ, પિગલ (એને શેષનાગને અવતાર નાગ-શમ્યા સ્ત્રી. [૪] પૌરાણિક માન્યતા પ્રમાણેની ભગમાનેલ છે.) (સંજ્ઞા.).
વાન વિષ્ણુની ક્ષીરસાગરમાંની શેષનાગરૂપી પથારી નાગરાણી સ્ત્રી. [સં.) નાગર ગૃહસ્થ તેમજ બ્રાહ્મણની સ્ત્રી નાગ-શુદ્ધિ સ્ત્રી. [] નવું મકાન બનાવતી વેળા કરવામાં નાગરિક વિ. [સં.] નગરને લગતું, નગરનું, “અર્બને” (વિ.ક.), આવતે ભમશુદ્ધિને એક પ્રકાર
સિવિલ.” (૨) નગરવાસી (માણસ), શહેરી. (૩) (લા.) નાગસર, ૦મ, નગ-સૂર ન. શરણાઈની જાતનું એક વાજિત્ર સંસ્કારી સભ્ય વિવેકી, “સિવિલાઈઝડ
(નાળિયેરની કાચલીના વાટકાનું બનાવેલું) નાગરિકતા સ્ત્રી, -ત્વ ન. [સં.] શહેરીપણું, ‘સિટીજન-શિપ” નાગ-હાર છું. [૩] સપના હાર જેવો આકાર નાગરિકશાસ્ત્ર ન. સિં.] નાગરિક જીવનનો ખ્યાલ આપતી નગળ ન. હળને ધંસરી બાંધવાનું દેરડું, નાગલ વિદ્યા, “સિવિકસ
નાગળ જુઓ “નાંગલ'. નાગરી' સી. [સં.1 (નગરમાં વિકસેલી) બાલબધ લિપિ, નાગા !., બ. વ. [સં. નાના-] આસામની પહાડીઓમાં દેવનાગરી લિપિ, સંસ્કૃત લિપિ. (૨) નગરમાં જાણીતી રહેતી એક પ્રાચીન આદિવાસી પ્રા. (સંજ્ઞા.) ભાષા, હિદી. (હિંદીભાષી વિદ્વાનોએ આ નામ અપનાવ્યું નગાઈ સ્ત્રી. જિઓ “નાણું' + ગુ. આઈ' ત. પ્ર.] (લા.) છે; સર૦ “નાગરી-પ્રચારિણી સભા, કાશી.”) (૩) જેમાં લુચ્ચાઈ, દાંડાઈ. (૨) નફટાઈ પાણીનો ઉપયોગ નથી તેવી મિષ્ટાન્ન-સામગ્રી મગદળ, ગોળ- નાગાકાર ૫, નગતિ સ્ત્રી. [સં. નાળ + ચા-રિ, મા-ત] ચાપડી-ગોળપાપડી, પાકના લાડુ, સાથો વગેરે. (૪) નાગ-સર્પના જેવો ઘાટ...(૨) નગ-સર્પના જેવા ઘાટનું જઓ “નાગરાણી. (૫) હિંદી કા માં) રાધિકા, સ્વામિની. નાગાલી સ્ત્રી. ગાવસકણું-એક વનસ્પતિ [ ગેઠ (-4થ) (રૂ.પ્ર.) આપવા લેવામાં નિયમસરનો વહેવાર. નાગાસ્વ ન. [સ. ના + અ] નાગ-મંત્ર ભણીને ફેંકવામાં (૨) ચતુરાઈવાળી વાતચીત. (૩) સ્પષ્ટવક્તાપણું]
આવતું મનાતું એક દિવ્ય અસ્ત્ર, નાગોની શક્તિવાળું અસ્ત્ર
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016073 |
| Book Title | Bruhad Gujarat kosha Part 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Keshav Shastri |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1981 |
| Total Pages | 1294 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 39 MB |